«ای بهار زندگی من این شب‌های غربت هم تمام می‌شوند»، «فردا امتحان زبان دارم امیدوارم موفق شوم»، «عید شما مبارک»، «چی میشد از تو زیاد داشتم و برای زنم پژو می‌خریدم» و … این جملات نه بخش‌هایی از یک دفترچه خاطرات یا کارت تبریک که اسکناس نوشته‌هایی است که روزانه میان هزاران یا میلیون‌ها نفر از شهروندان این جامعه دست به دست می‌شود و بسیاری از ما حتی بدون آنکه فرصت خواندن این نوشته‌ها را داشته باشیم خرجشان می‌کنیم. شاید نوشتن روی اسکناس از نگاه بسیاری از مردم دنیا عجیب باشد؛ مردمی که یاد گرفته‌اند به پول به‌عنوان سرمایه ملی احترام بگذارند و با توجه به هزینه‌های قابل توجه چاپ و امحای پول نهایت تلاش خود را در حفظ آن می‌کنند. در ایران اما موضوع نوشتن روی اسکناس و استفاده از اسکناس گاه به جای دفتر یادداشت، دفتر تلفن، دفتر حساب و حتی وسیله‌ای برای اعتراض به شرایط اقتصادی و اجتماعی امری متداول است، بدون آنکه مردم بدانند پول رایج هر کشور نشان‌دهنده اقتدار اقتصادی جامعه و توان خرید مردم است.
با وجود آنکه کارشناسان اقتصادی بارها نسبت به پیامدهای اقتصادی حاصل از
اسکناس‌نویسی تذکر داده‌اند، تاکنون اقدام عملی مشخصی برای مقابله با نوشتن
روی اسکناس‌ها انجام نشده است و مسئولان اطلاعات و آمار دقیقی درمورد زیان
اقتصادی ناشی از این مساله ارائه نداده‌اند. البته، محتوای گاه اعتراضی
برخی از اسکناس نوشته‌ها طی چند سال اخیر مسئولان بانک مرکزی را بر آن داشت
تا با استفتاء از مراجع عظام این موضوع را برای نخستین بار مورد توجه قرار
دهند. نگاه منفی مراجع نسبت به اسکناس نویسی و توصیف آن به‌عنوان اقدامی
در راستای تخریب اموال عمومی بانک مرکزی را وادار کرد تا در دی 1388 با
انتشار اطلاعیه‌ای خواستار توقف اسکناس‌نویسی شود. در متن اطلاعیه بانک
مرکزی اینگونه آمده است: متاسفانه بعضاً مشاهده می‌شود که برخی افراد اقدام
به نگارش کلمات، عبارت و جملاتی روی اسکناس‌های رایج نموده یا آن را ممهور
به مهر‌های گوناگون می‌نمایند. نظر به اینکه این گونه اقدامات موجب مخدوش،
فرسوده و از رده خارج شدن اسکناس می‌گردد از این‌رو به عموم مردم توصیه
می‌گردد که از نوشتن یا مهرزدن روی اسکناس جداً خودداری نموده و در حفظ و
نگهداری آن کوشا باشند .بدیهی است دارنده اینگونه اسکناس‌ها در سراسر کشور
در این مرحله باید به شعب بانک‌ها مراجعه و نسبت به تعویض این گونه
اسکناس‌ها اقدام کنند.
اسکناس‌هایی که نقره‌داغ می‌شوند
امحای اسکناس‌های کهنه و چاپ اسکناس‌های جدید به منظور جلوگیری از انتقال
بیماری در تمامی دنیا امری متداول است. بر اساس استانداردهای جهانی عمر
مفید هر اسکناس بین ۳ تا ۴ سال است و دولت‌ها اغلب پس از گذشت این زمان
اقدام به امحای اسکناس می‌کنند. در ایران اما به‌دلیل هزینه بالای امحای
بازه زمانی استفاده از اسکناس‌های درشت ۶ تا ۷ است. این درحالی است که به
دلیل ناآگاهی مردم نسبت به نحوه صحیح نگهداری از پول و تا کردن و نوشتن روی
اسکناس در عمل عمر مفید اسکناس‌های رایج در ایران نسبت به سایر کشورها
کوتاه‌تر است. نگاهی به آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در سال ۹۰ حدود
یک میلیارد قطعه اسکناس، در سال ۹۱ حدود ۵۰۰ میلیون قطعه اسکناس و در سال
۹۲ حدود ۶۰۰ میلیون قطعه اسکناس فرسوده در کشور امحا شد. بر اساس آمارهای
رسمی هزینه چاپ یک قطعه اسکناس در سال ۹۱ برابر با ۹۹ تومان بود و دولت
تنها در آن سال ۴۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بابت چاپ اسکناس‌های جدید
هزینه کرده است. همچنین به گفته مسئولان بانک ملت، پاکسازی اسکناس‌های این
بانک درسال ۹۰ رقمی معادل ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال را به بانک تحمیل
کرد. اگرچه آمار دقیقی از هزینه امحای اسکناس طی ۵ سال اخیر در دسترس نیست،
گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که در سال ۸۵ هزینه امحای بیش از ۵۰۰
میلیون قطعه اسکناس برابر با دویست و ۳۷ میلیارد تومان بود. به‌طور حتم، با
توجه به افزایش تورم و افزایش قیمت کاغذ در سال‌های اخیر هزینه امحای
اسکناس چندین برابر قبل شده است. رقمی قابل توجه که به عقیده کارشناسان
اقتصادی به جای چاپ اسکناس‌های جدید می‌تواند صرف ساخت مدرسه، بیمارستان و
سایر اماکن عمومی شود.
فرهنگ حفظ اسکناس نهادینه نشده است
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به ابعاد اقتصادی
اسکناس‌نویسی در کشور می‌گوید: در نگاه علمی فرهنگ با دو بخش مادی و معنوی
تعریف می‌شود. فرهنگ مادی در محصولات و کالاهای ملموس خلاصه می‌شود و فرهنگ
معنوی به نحوه استفاده از محصولات مربوط است. به باور من، در تحلیل چرایی
اسکناس نویسی در کشور می‌توان با تکیه بر این نگاه علمی گفت که مانند
بسیاری از پدیده‌های اجتماعی همزمان با ورود محصولات مادی فرهنگ استفاده از
آنان به مردم آموزش داده نشده است. آلبرت بغازیان در ادامه تصریح می‌کند:
ما اسکناس را به مردم معرفی کردیم و به وفور در اختیار گذاشتیم اما هیچ‌گاه
به مردم آموزش ندادیم که اسکناس را به چشم ثروت ملی ببینند و آن را حفظ
کنند. اسکناس در فرهنگ ما کاغذی محسوب می‌شود که با آن می‌توان کالا خرید
یا در موارد ضروری به‌عنوان دفترچه یادداشت استفاده کرد. مردم ما نسبت به
اسکناس و هزینه‌ای که برای چاپ آن صرف می‌شود اطلاعی ندارند چراکه،
نمی‌دانند بخشی از پول خود مردم هرساله برای چاپ مجدد اسکناس هزینه می‌شود.
هزینه‌ای که می‌تواند به جای چاپ اسکناس جدید صرف بخش‌های ضروری شود. او
با اشاره به تجربه سایر کشورها در حفظ اسکناس بیان می‌کند: فکر می‌کنم جزو
معدود کشورهایی باشیم که برای پول ملی کشور ارزش قائل نمی‌شویم. زمانی که
به صرافی‌ها مراجعه می‌کنیم اسکناس هیچ یک از کشورها حتی تاخورده نیست. ضمن
اینکه، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به‌دلیل جلوگیری از پولشویی اغلب
مردم و دولت‌ها ترجیح می‌دهند از کارت‌های اعتباری استفاده کنند. این
مساله یکی از عوامل کاهش هزینه چاپ اسکناس و حفظ منابع مالی به‌شمار
می‌رود.
اسکناس نوشته‌ها خلاء رسانه‌های شفاف را پر می‌کنند
رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: استفاده
ابزاری از پول در ایران امری کاملاً رایج و متداول است. مردم ما به پول به
عنوان وسیله‌ای برای انتقال اطلاعات نگاه می‌کنند. در واقع، به‌دلیل ضعف
رسانه‌ها در کشور، اسکناس امروز به یک رسانه تبدیل شده است. محمدامین
قانعی‌راد در ادامه عنوان می‌کند: هدف از نوشتن روی اسکناس انتقال پیام
است. در این میان هم صرف هزینه اقتصادی چاپ اسکناس برای عده‌ای مهم نیست و
عده‌ای دیگر هم فکر می‌کنند اتفاقاً خوب است که اعتراضشان نسبت به شرایط با
هزینه مادی برای دولت همراه باشد. او با اشاره به اینکه اسکناس نوشته را
می‌توان در قالب جریان وندالیزم گنجاند، می‌گوید: به میزانی که مردم از
قدرت اطلاع‌رسانی و اظهارنظر برخوردار باشند و رسانه‌ها به شکل شفاف‌تر با
مردم برخورد کنند از بروز این نوع رفتارها کاسته می‌شود. قانعی‌راد
خاطرنشان می‌کند: زمانی که احساس تعلق میان شهروند یک جامعه با کالاها و
ابزارهای عمومی وجود نداشته باشد افراد به خود اجازه می‌دهند که هرگونه به
نفعشان است یا می‌پسندند برخورد کنند بدون آنکه به عواقب آن توجه کنند یا
برایشان مهم باشد. به باور من، برای فهم این رفتار اشتباه باید بستر
اجتماعی، نوع زیست مردم و مهم‌تر از همه عملکرد رسانه‌ها را مورد توجه قرار
داد.
منتشر شده در
نظرات
ارسال یک نظر