ترابردپزیری شماره های تلفن همراه آزمونی که همراه اول برنده آن شد

طرح ترابردپذیری شماره های تلفن همراه(Mobile Number Portability)  یا MNP به فرایندی گفته می‌شود که مشترکان اپراتورهای مختلف موجود در حوزه تلفن همراه می‌توانند طی آن، اپراتور سرویس‌دهنده خود را بدون تغییر در پیش شماره یا شماره اصلی سیم‌کارت خود تعویض کنند. با توجه به اینکه این طرح به منظور ایجاد فضای رقابتی بین اپراتورهای تلفن همراه به اجرا در آمده است اکنون لازم است که بعد از گذشت حدود ۵ سال از اجرای آن و با توجه به اینکه پیش بینی ها بر آن بود که بیشترین انتقال ها از سمت اپراتور همراه اول به سمت دو اپراتور دیگر یعنی ایرانسل و رایتل خواهد بود، نتیجه رقابتی آن مورد بررسی قرار گیرد. در گزارش پیش رو به پیشینه اجرایی این طرح، معایب و مزایا و نیز نتایج آن می پردازیم:

تاریخچه ترابردپذیری در ایران

یک سال بعد از شروع فعالیت وزارت ارتباطات دولت یازدهم، یکی از کارهایی که محمود واعظی برای سرو سامان دادن به بازار تلفن‌همراه کشور و همچنین جبران عقب‌ماندگی‌ها در این حوزه انجام داد، در دستور قرار دادن دو طرح ملی بود. نخستین طرح رومینگ ملی بود، طرحی که در نهایت در تیر ماه سال ۹۳ فاز نهایی آن راه‌اندازی شد. رومینگ ملی تلفن‌همراه طرحی بود که براساس آن اپراتورهای همراه با پوشش سراسری گسترده‌تر ملزم به سرویس‌دهی به اپراتورهای کوچک‌تر می‌شدند. اجرای رومینگ ملی، مقدمه‌ای بر اجرای طرح دوم وزارت ارتباطات یعنی ترابرد‌پذیری شماره‌های تلفن‌همراه نیز بود. ترابردپذیری شماره تلفن همراه فرآیندی است که مشترک تلفن همراه می‌تواند با حفظ شماره تلفن همراه خود از یک اپراتور تلفن همراه به اپراتور دیگر تلفن همراه کوچ کند. به عنوان مثال، یک کاربر می‌تواند با داشتن شماره موبایل اصلی خود(مثلا متعلق به همراه اول با پیش شماره ۰۹۱۲) در شبکه ارتباطی اپراتور دوم به تماس و فعالیت‌های خود مانند گذشته  ادامه دهد، بدون آنکه نیازی به تغییر شماره داشته باشد و لاجرم تماس‌ها و دوستان و آشنایان را از این تغییر شماره آگاه سازد.

هر چند از دید کاربر، این نقل و انتقال، فرایندی سریع بوده و بنظر ساده می‌رسد و اتفاق چندان مهمی ملموسی برای او پیش نمی‌آید، اما در واقع می‌توان حدس زد که فراهم کردن چنین امکانی، نیازمند بستر فنی مناسب و برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در سطح ملی و همکاری کامل اپراتورهاست تا به شکل صحیح و مطلوب اجرا شود.

این فناوری هم اکنون قدمتی بیش از ۲۰ سال دارد و هم اکنون در بیش از ۷۰ کشور دنیا انجام می‌شود. اما در ایران این طرح در ابتدا قرار بود در بازه زمانی ۱۸ ماهه و تا پایان سال ۱۳۹۴ عملیاتی شود و درکنار طرح رومینگ ملی تسهیلات بیشتری را برای مشترکان ایجاد کند. ولی در نهایت بعد از چند ماه تأخیر، گام‌های اساسی اجرای این طرح در شهریور ماه سال ۹۴ و همزمان با هفته دولت برداشته شد.

در آن زمان تفاهمنامه اصول حاکم بر ارائه خدمات ترابردپذیری شماره تلفن همراه میان سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و اپراتورهای همراه اول، ایرانسل و رایتل با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونان این وزارتخانه منعقد شد. همچنین براساس این تفاهمنامه اعلام شد که از ۲۲ بهمن ماه همان سال نیز فاز آزمایشی این طرح به بهره‌برداری برسد و در نهایت طرح به صورت کامل در بهار سال ۹۵ بهره‌برداری شود. براساس آنچه محمود واعظی، وزیر ارتباطات عنوان کرده بود، سرمایه ۶۴۰ میلیارد ریالی برای اجرای طرح ترابرد‌پذیری در کشور در نظر گرفته شده بود.

ترابردپذیری؛ معایب و مزایا

قاعدتا یکی از مزایای اجرای طرح ترابردپذیری ایجاد رقابت بیشتر بین اپراتورها در توسعه خدمات شبکه‌شان است. با اجرای طرح ترابردپذیری، اپراتورها تلاش می‌کنند برای حفظ کاربرانشان خدمات بهتر و با کیفیت‌تری در اختیار آنها بگذارند و این ایجاد رقابت همان هدفی است که رگولاتوری نیز دنبال می‌کند. در واقع ترابرد‌پذیری بهترین روش برای بازارهای ارتباطی است که در زمینه رقابت اشباع شده‌اند. براساس سیاستگذاری‌هایی که رگولاتورها در دنیا به کار می‌گیرند، بهترین راهکار برای زنده کردن بازارهای رقابتی که اشباع شده‌اند اجرای ترابرد‌پذیری تلفن همراه است. بنابراین بازار ایران را هم، که با وجود سه اپراتور همراه عملاً در زمینه ارائه خدمات و تعیین تعرفه در آن سال ها به اشباع رسیده بود، اجرای پروژه‌هایی مانند ترابرد‌پذیری تلفن‌همراه می‌توانست نجات دهد.

ترابردپذیری رقابت بین اپراتورها را از طریق ابزارهای کیفیت و تعرفه تغییر می‌دهد و باعث می‌شود مشترکانی که به صورت طبیعی براساس نیاز، کیفیت،‌ پوشش شبکه و تعرفه، اپراتور ارتباطی خود را انتخاب می‌کردند، از زندان خدمات یک اپراتور خارج شوند. همواره یکی از دلایلی که بسیاری از کاربران حاضر به استفاده از خدمات سایر اپراتورها نیستند شماره‌هایشان است و این یعنی با اجرای MNP کاربران با حفظ شماره می‌توانند به سمت اپراتور دیگر کوچ کنند.

یکی از معایب این طرح مشکل تشخیص تماس‌های درون و برون شبکه است، به طوری که هنگام تماس کاربران با یکدیگر اگر جابه جایی صورت بگیرد این جابه جایی با دو بوق کوتاه و صوتی متفاوت، به مشترکان اطلاع داده می‌شودکه بدون توجه به آن، ممکن است به دلیل تفاوت تعرفه‌های اپراتورها، کاربران متحمل ضرر شوند. در واقع تشخیص تماس‌های درون و برون شبکه قبل از برقراری تماس برای مشترکان سخت می‌شود.

پیش بینی های گذشته، نتایج امروز

با توجه به اینکه همراه اول قدیمی ترین اپراتور تلفن همراه در ایران بوده است و در زمان اجرایی شدن طرح ترابردپذیری نیز بیشترین مشترکان تلفن همراه متعلق به این اپراتور بودند، در خصوص اثرات این طرح روی اپراتورهای قدیمی تر و اینکه امکان از دست دادن مشتریان در اپراتورهای قدیمی بیشتر از اپراتورهای جدید اخواهد بود؛ برخی نظر سنجی‌ها حکایت از آن داشتند که با اجرای این طرح میزان کوچ کاربران اپراتور اول به اپراتورهای دیگر بیشتر خواهد بود و بسیاری از فعالان حوره تلکام در مصاحبه‌های رسمی، خبر ازآینده و ریزش سنگین مشترکان اپراتور اول ارتباطی می‌دادند!

اما هم اکنون پس از گذشت ۵ سال از اجرایی شدن این طرح مشخص شده است که پیش بینی های آن زمان درست از آب در نیامده اند و همراه اول کمترین ریزش را از ناحیه اجرایی شدن این طرح داشته است. در واقع همراه اول آن تهدیدی را که پیش بینی ها در آن زمان نسبتش می دادند به فرصتی طلایی در طی این سال ها بدل کرده است. برای روشن شدن این موضوع که معیار سنجش رتبه بندی در مورد نتایج ترابردی پذیری چگونه است لازم است شاخص های مربوط به آن را مورد بررسی قرار دهیم.

به قول محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت قبلی، ترابردپذیری وزن‌کشی واقعی بین اپراتورهاست و برنده واقعی، اپراتوری است که بیشترین جذب مشترکان موبایل را داشته باشد؛ برای مشخص شدن وضعیت رقابتی هر سه اپراتور اصلی تلفن همراه، نیم نگاهی به آمارهای رسمی مجری طرح ملی ترابردپذیری می‌اندازیم.

بطور کلی سه شاخص در موضوع ترابردپذیری مطرح می شود: اول میزان ورودی به اپراتور، دوم میزان خروجی از آن و سوم تراز. شاخص “میزان ورودی”، در واقع تعداد کاربرانی را نشان می‌دهد که از اپراتورهای دیگر وارد اپراتور مورد نظر شده‌اند، و به همین ترتیب، شاخص “میزان خروجی” نیز برعکس، عدد مهاجران به دیگر اپراتورها را نشان می‌دهد. اما شاخص سوم یعنی “تراز” را می‌توان به نوعی حاصل جمع خروجی و ورودی به یک اپراتور به حساب آورد. مثلاً اگر برای اپراتور همراه اول ۱۰۰۰ مورد ورودی و ۶۰۰ مورد خروجی داشته باشیم، تراز آن در نهایت ۴۰۰ مورد است که نشان دهنده وضعیت تراز مثبت این اپراتور است.

بدین ترتیب، شاخص “تراز” از آنجا اهمیت می‌یابد که نشان می‌دهد در مجموع، و فارغ از تعداد رفت و آمد مشترکان، نهایتا کفه به نفع اپراتور بوده یا نه، و اینکه کاربران، حضور و فعال بودن در این اپراتور را ترجیح داده‌اند یا خیر.

مطابق آخرین آماری که در این زمینه استخراج شده و توسط مجری طرح ترابردپذیری شماره‌ها، در اختیار اپراتورها قرار گرفته است، جدولی تنظیم شده که در زیر می‌بینید.

بنابراین همه شواهد گویای این است که طرح ترابردپذیری تلفن همراه در بازی رقابت بین اپراتورها به گونه‌ای عمل کرده است که همراه اول برنده بلامنازع آن است.