نظر فیلسوفان ایرانی درباره اینترنت

در کشور ما به ویژه در نظام آموزش عمومی و عالی، یک سوء تفاهم فراگیر درباره فناوری های ارتباطی و اینترنتی رخ داده و آن، جابجایی تکنولوژی های ارتباطی با اصل تحقیق و مطالعه است.

نود فناوری – سال هاست که سرعت و میزان تکنولوژی های جدید به حدی رسیده که ما حتی نمی توانیم پیش بینی کنیم فردا چه فناوری های جدیدی به بازار خواهد آمد؛ از وسایل ارتباطی گرفته تا تازه های فضای مجازی.اما اینکه چه اندازه این فناوری ها برای ما واقعاً کاربرد دارند، زندگی و رضایت ما را افزایش داده اند و حتی در حوزه علمی تا چه میزان تحقیقات و پژوهش های ارائه شده در فضاهای مجازی ما را به آن علم آموزی واقعی می رسانند، مبحثی است که بین اندیشمندان و صاحب نظران عرصه های مختلف اجتماعی و علمی مورد توافق نیست. در زمان های دور دانش آموزان و دانشجویان در محضر اساتید و با دود چراغ آنها عالم می شدند اما امروز با چند کلیک بر صفحه مانیتور شخصی شان کلاس های درس مجازی را شرکت می کنند.در این گزارش نظرات برخی اساتید علوم انسانی را در حوزه کاربرد تکنولوژی به طور عام و استفاده از مباحث فضاهای مجازی و اینترنتی در تحقیقات علمی به طور خاص مورد بررسی قرار دهیم: دنیای تکنیکی امروز، علوم فست فودی می طلبدغلامحسین ابراهیمی دینانی، (چهره ماندگار فلسفه ایران): تکنیک با سرعت همراه است امروز حوصله بشر کم شده است. بشر در دوران گذشته ساعت ها صرف می کرد که غذا درست کند اما امروزه با فست فودها، سریع غذا درست می کنند. جوان امروزی از موضوعی ناراحت است و سؤالی دارد اما جواب فوری می خواهد!در این دنیای فست فودی نمی توان علم تولید کرد، جوان امروز کار دارد و حوصله ندارد فقط سؤال می کند و می خواهد جواب بشنود و برود، و اصلاً فرصت فکر کردن ندارد. نمی خواهم از تکنولوژی انتقاد کنم چرا که با این انتقاد مشکلی حل نمی شود، باید به گونه ای با تکنولوژی کنار بیاییم، باید آن را شناخت، با بد و بیراه و ناسزا گفتن مشکل حل می شود.تمام دنیای امروز در تکنیک است، نمی توان بدون تکنیک نفس کشید. بنابراین راه مقابله با تکنولوژی بد و بیراه گفتن و ناسزا گفتن نیست. باید راه حل را تشخیص دهیم و فکر کنیم که بشر باید چه مقابله ای با تکنولوژی بکند و چگونه می توان با آن کنار آمد چرا که قرار است تکنولوژی ما را به جایی ببرد نه اینکه ما را معلق در زمین و آسمان نگه دارد، این معلق گذاشتن بشر خطرناک است. خطراتی از جمله جنگ جهانی سومی از تکنولوژی نشأت می گیرد اما بازهم می گویم راه مقابله با آن، رها کردن و ناسزا گفتن نیست. باید سعی کرد که آن را بشناسیم. متأسفانه این سعی انجام نمی شود. تکنولوژی بدون حکمت خلأ بزرگی استغلامرضا اعوانی (عضو فرهنگستان علوم ایران و چهره ماندگار فلسفه): مهمترین نکته در توجه به تکنولوژی بحث حکمت است، خیلی ها علم دارند اما حکمت خیر! علوم و دین به معنای حکمت است البته نه هر تفسیری از دین. در بعضی از تفاسیر دین به محیط زیست آسیب رسیده است و یا دین با تفسیر غلط متهم به آسیب به زمین شده است. آیا فلسفه ما را از مسئله تخریب محیط زیست نجات می دهد؟ فلاسفه تلاش کردند وحدت حکمت به وجود بیاورند. حکمت یعنی علم، ولی علم بدون حکمت تبدیل به تکنولوژی و قدرت می شود که این خلأ بزرگی محسوب است. بحران های امروز بشریت چگونه حل می شود؟آیت الله سیدمصطفی محقق داماد (عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی): نگاه اومانیستی در عصر جدید و ارتباط این مبنای فلسفی با نقش علوم و تکنولوژی جهان امروز راز اصلی بحران های امروز بشریت است تنها راه برون رفت ازاین بحران ها، تحول مبنایی در تربیت اخلاقی بشر و تحول فکری و نیز نگاه به ساختار علوم معاصر است.تکنولوژی و پیشرفت این روزها شتاب زیادی گرفته است اما باید اینجا پرسید که آیا این پیشرفت می تواند اخلاق را هم تغییر دهد، هر چه شاهد پیشرفت تکنولوژی باشیم اصول و قواعد انسانی و اخلاقی را نمی توان دستکاری کرد. خوبی و بدی در دل می نشیند و دل بشر می تواند، بگوید که چه چیز بد و چه چیز خوب است. تکنولوژی جدید یک ضرورت است نه یک انتخاب!حجت الاسلام نجف لک زایی، (رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): استفاده از فناوری های نوین در امور پژوهشی امروز یک ضرورت است نه یک انتخاب! بنده شخصاً تا جایی که امکان داشته باشد از منابع موجود در فضای اطلاع رسانی نوین البته به شرط اعتماد به منبع و سازمان تولید کننده، استفاده می کنم. فهم نادرستی از فناوری های نوین داریمکریم مجتهدی ، (چهره ماندگار فلسفه): آن چیزی که در این حوزه در ایران باید مطرح شود فهم نادرست از فناوری های رایج است زمانی که ما راجع به مصرف فناوری به معنای درست کلمه بحث کنیم مبحث فرق می کند وگرنه با خود فناوری کسی مشکلی ندارد، بنابراین در ایران کمی مباحث تحریف می شود.در هر صورت اینترنت می تواند به ما کمک کند چرا که بلافاصله مطالب و مباحث فکری و تحقیقی را در اختیارمان قرار می دهد اما در انتها اینکه شخصی بدون تعمق واقعی بخواهد صرفا ماشین وار از این اطلاعات استفاده کند و تصور کند که دانشمند شده، غلط است! همچنین باید صلاحیت استفاده ازاین فناوری ها را یک محقق هم داشته باشد تا استفاده از آنها صحیح صورت بگیرد.البته این را هم اضافه کنم که برخی از این فناوری ها دانشجویان ما را سطحی هم کرده است بنده زمانی که تدریس می کردم به دانشجویان تکلیف پژوهشی می دادم و مشاهده می کردم که برخی از آنها بدون هیچ دقتی از رایانه متون را استخراج می کنند و تحویل من می دهند بنابراین اگر سوالی هم از او می پرسم نمی توانست پاسخ دهد، این خود آفتی برای پژوهشگران است. منابع مکتوب را به مجازی ترجیح می دهماسماعیل منصوری لاریجانی، (استاد فلسفه و عرفان دانشگاه اهل بیت): تکنولوژی های ارتباطی خوب هستند اما آفاتی هم در سطح پژوهش و تحقیقات دارند همین سهل الوصول کردن دسترسی اطلاعات به محققان باعث می شود که پژوهشگران به کارهای میدانی و کتابخانه ای با مراجعه به منابع اولیه عادت کرده و ریشه یابی از مباحث به ویژه در حوزه علوم انسانی نداشته باشند، علاوه بر این زمانی که ما از منابع مکتوب و سنتی استفاده می کنیم در فضای معنوی و روحانی آن شخص نویسنده قرار می گیریم گویی که در محضر او نشسته ایم و آثار او را در می نوردیم افرادی نظیر علامه حسن زاده آملی و علامه جوادی آملی چنین هستند.در فضاهای کتابخانه ای مشخص بود که چه فردی چه زمانی ورود و کی خروج می کند اما دراین فضاهای مجازی تکلیف مشخص نیست گاهی ما وارد جایی می شویم که اصلا بدردمان نمی خورد بنابراین همینطور می شود که رشد علمی ما به حوزه علوم انسانی بسیار پایین است.خاطرم می آید که روزی نزد علامه حسن زاده آملی بودم و دیدم که ایشان برای انجام تحقیقی کتب خطی می خوانند من گفتم که خیلی ازاین کتاب ها الان با خط خوش منتشر شده است، ایشان گفتند که این منابع ما را به خود محقق و فضای ذهنی و فکری او نزدیک تر می کند.من خودم از رایانه تنها زمانی که آدرسی بخواهم استفاده می کنم، تحقیقاتم همه کتابخانه ای است مخصوصا هر چه آثار اولیه بزرگان باشد را مکتوب مطالعه می کنم این خود نشاطی به من می دهد همانطور که استادم گفتند نفخه انواری آنها و انوار هدایشتان در ذهن و وجود من نقش می بندد.همانطور که جناب مولوی می گویند که اگر دلت برای ارواح اولیا و انبیا تنگ شده، قرآن بخوان چرا که ارواح آنها در قرآن وجود دارد و عصاره انبیا از حضرت عیسی، موسی، ابراهیم، محمد و … در این کتاب است.چون تو در قرآن حق بگریختی/ با روان انبیا آمیختیهست قرآن حال های انبیا/ ماهیان بحر پاک کبریا فناوری های نوین را گزینش کنیمحجت الاسلام علیرضا پیروزمند (قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم): بنده درباره شبکه های مجازی مبحثی را مطرح می کنم که این هم مرتبط به فناوری های نوین است، تأثیر شبکه های مجازی به ویژه اینترنت در تبادل اطلاعات به نحو عام و تخصصی امری اجتناب ناپذیر و روز به روز در حال گسترش است بنابر اینکه بخواهیم درباره اصل این پدیده موضع منفی داشته باشیم، قاعدتاٌ معقول نیست و عملا این جریان تبادل اطلاعات مسیر خود را طرح می کند.ابزارهای نوین در خدمت سرعت چرخش اطلاعات است و طبیعتاً این مسئله شعاعش نسبت به پژوهش های علمی هم اتفاق می افتد و محققین نسبت به دسترسی به تحقیقات اقصی نقاط دنیا علاقه نشان می دهند و سرعت این دسترسی برایشان بیشتر می شود.اما مسئله دیگر این است که همین بستر اینترنت صرفاً یک ابزار و وسیله خنثی برای تبادل اطلاعات نیست بلکه کسانی که آن را طراحی کرده اند مدیریتش را نیز برعهده دارند یعنی اولا اطلاعات را طبقه بندی می کنند و آنچه بخواهند را قرار می دهند و معمولا تلاش می کنند اطلاعاتی که بهره برداری از آن انجام دادند ارائه دهند و نکته دیگر طبقه بندی اطلاعات یک اهرم دوم برای مدیریت اطلاعات است و ناخودآگاه و پنهانی کاربران شبکه های مجازی مدیریت علمی می شوند بنابراین باید توجه کنیم که این جنبه پنهان شبکه های مجازی حتی در فعالیت های علمی هم مدنظر قرار دهیم.البته نتیجه حرف بنده این نیست که نباید از این تکنولوژی استفاده کنیم اما نتیجه این می شود که اولاً باید در وضع موجود استفاده از این شبکه ها گزینش شده و خودآگاه صورت گیرد و ثانیا باید به دنبال این باشیم که با ابتکار عمل های نو سهم دنیای اسالم و به ویژه ایران اسلامی از بازار اطلاعات علمی افزایش پیدا کند، و این تنها یک بخشش تولیدات علمی است و بخش دیگر مربوط به تسلط بر این فناوری IT است.بنده بسته به موضوع، منابع و موقعیتم از منابع مجازی یا مکتوب استفاده می شود برخی موضوعات در شبکه ها کمتر وجود دارد و کتاب راحتتر است بنده نیز ترجیح می دهم زمانی که بخواهم متن علمی مطالعه کنم از کتاب استفاده کنم تا شبکه های مجازی. مهم فرهنگ استفاده از تکنولوژی استعلی محمد حلمی، (رییس مرکز گفت وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی): تکنولوژی خواسته یا ناخواسته وارد زندگی فردی و اجتماعی شده و خواهد شد مهم فرهنگ استفاده، چگونگی و هدف استفاده از تکنولوژی و از جمله اینترنت است که می تواند در ارتقاء دانش پیشرفت و توسعه نقش آفرین باشد.انسان ها و جوامعی که دور اندیش، بلند نظر، معناگرا ، عدالت طلب و صلحجو باشند، تکنولوژی را در جهت بهبود وضعیت خود ، جامعه و حتی جامعه جهانی به خدمت می گیرند و استفاده می کنند که این بسیار ممدوح و تحسین برانگیز است .در مقابل آن هایی که تکنولوژی و ابزار آن را در جهت تنها منافع خود ، مال اندازی بیشتر و قدرت طلبی افزونتر خود یا جامعه خود به هر قیمتی به خدمت می گیرند نقش آفرینی بیشتری در تخریب ، افول و سقوط ارزش های انسانی از جمله بی عدالتی ، جنگ طلبی و خونریزی و نهایتا خطر بیشتری برای جامعه جهانی و ارزش های الهی و انسانی دارند . امید است که نیکان و خیرخواهان و مومنان واقعی بر اشرار و زورگویان و تجاوزگران غالب و پیروز شوند. به بدبینان فناوری های مدرن، با شک و تردید می نگرمامیر عبدالرضا سپنجی (عضو هیئت علمی گروه ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی): از نظر من، فناوری ها را اگر نگوییم بزرگترین دستاورد تمدنی و توسعه ای بشر است، یکی از بزرگترین دستاوردهاست. از این منظر، با دوری از تکنولوژی و انکار دستاوردهای آن، دستاوردی که نخواهیم داشت، مزایا و امکانات فراوانی را نیز از دست خواهیم داد.قطعاً فناوری های آنلاین، چند رسانه ای ها و اینترنت، همچنین کمیت و کیفیت دسترسی به آن ها، مثلا سرعت دسترسی به اینترنت، از مظاهر عینی توسعه و پیشرفت هستند؛ تا جایی که حتی سازمان ملل متحد و اتحادیه بین المللی ارتباطات دور ITU نیز سرعت دسترسی به اینترنت را جزء شاخص های توسعه می داند.از این منظر، من نگاهی کاملاً مثبت و مشوقانه برای بهره مندی از فناوری های مدرن رسانه ای، چندرسانه ای ها و اینترنت دارم و به کسانی که بدبین به این فناوری ها هستند، با دیده شک و تردید، نگاه می کنم. احتمالا این ها از آن گروهی هستند که می خواهند چرخ را مجدداً اختراع کنند و دستاوردهای فنی و تکنولوژیک بشر را به هیچ می انگارند.در مورد نقش فناوری های نوین ارتباطی و اینترنت در گسترش دامنه علم و پژوهش نیز باید گفت، بطور قطع، اینترنت و دسترسی به بانک های اطلاعاتی مقالات، همچنین کتابخانه های آنلاین، نقش بسزایی در ترویج و توسعه علم و دستیابی به یافته های جدید دانش در سراسر جهان دارد. لازم به ذکر است که متاسفانه تحریم های ظالمانه باعث شده بود که دسترسی اساتید و دانش پژوهان کشور به بانک های اطلاعاتی و مقالات روز دنیا با معضلات متعددی مواجه شود، که امید است با رفع این تحریم ها، شاهد دسترسی روزافزون به یافته های علمی جهانی، همچنین پویایی و توسعه هر چه بیشتر تولید علم در کشور عزیزمان باشیم. محکوم به استفاده از فناوری های جدید هستیمغلامحسین خدری، (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی): همین پرسش که آیا تکنولوژی یا فناوری خوب است یا خیر، در دلش یک پیام دارد و آن پیام این است که تکنولوژی معنا و جهت دارد و خنثی و امری بی روح نیست بنابراین بنده قبول دارم که تکنولوژی برآمده از علم جدید و جهت دار و بامعناست اما یک ابزار نیست گو اینکه تکنولوژی خود را در قالب موارد متعددی نشان میدهد تمام زندگی انسان مدرن مملو از این فرایند تکنولوژی است اما خود تکنولوژی به طور کل برآمده از علم جدید مبتنی بر مبادی ، غایت و روشی است یعنی در واقع اینها کاملاً تعریف شده هستند.پس ما اول باید مشخص کنیم که جهت ما کجاست اگر جهت این باشد که انسانی هستیم خدا را حاکم جهان و انسان را خلیفه خدا می دانیم و همه چیز را تبعیت از فرمان الهی می بینیم، این تکنولوژی هویت ندارد و در ذات تکنولوژی عصیان و عنانیت و خداگریزی است مفاهیمی مثل دنیاطلبی و دنیاگرایی اینها با مفاهیمی که ما برای انسان آخرت گرا تصور می کنیم ، متفاوت است پس بسته به اینکه ما چه انسانی هستیم تکنولوژی مثبت یا منفی تعریف میشود.برای استفاده از فضاهای اینترنتی یا مکتوب ما دیگر حق انتخاب نداریم چرا که در یک جریان اجتماعی زندگی می کنیم که گریزی از آن نیست در لباس پوشیدن، غذاخوردن و زندگی کردنمان راهی جز این نداریم و محکوم به استفاده از این تکنولوژی هستیم، پس فضایی که امروز برای انسان جدید پهن شده حق انتخاب را از او گرفته است، یک زمان ما می توانستیم بگوییم من می خواهم طریق سنتی را پی بگیرم یا از طریق کامپیوتر، ولی امروز دیگر حق انتخاب نداریم دیگر نمیشود غیر از این عمل کرد اگر هم بشود انسان خودش محدود می شود. فناوری های جدید ابزار مطالعه هستند نه خود مطالعه!به گزارش فارس مرتضی نظری، (پژوهشگر عرصه آموزشی و توسعه انسانی): من از زاویه دید خودم به سوال شما پاسخ می دهم و بدیهی است که ممکن است دیگران نگاهشان با من متفاوت باشد، در کشور ما به ویژه در نظام آموزش عمومی و عالی یک سوء تفاهم فراگیر درباره فناوری های ارتباطی و اینترنتی رخ داده که باید در این باره روشنگری صورت گیرد.سوء تفاهم مورد اشاره من، جابجایی تکنولوژی های ارتباطی با اصل تحقیق و مطالعه است. به عبارتی هرگز کار با شبکه های اجتماعی مبایلی مانند تلگرام، و نیز اینترنت و اغلب اپلیکیش ها و برنامه های نرم افزاری را نباید و نمی توان به جای مطالعه و تحقیق نشاند.استفاده بام تا شام از اینترنت و تلگرام مطالعه و پژوهش به حساب نمی آید.این فناوری های نو با تمام ضریب نفوذ و تسهیلات شگفت آوری که برای پژوهشگران و علاقمندان فراهم آورده، اما همگی به منزله ابزار مطالعه هستند نه خود مطالعه.ساده انگاریست تصور کنیم میزان زمانی که در شبکه های اجتماعی و فناوری ها سپری می شود را می توانیم به پای سرانه مطالعه حساب کنیم. به اعتقاد من، در شلوغی دنیای تکنولوژی های متنوع ارتباطی هنوز جایگزینی برای کتاب نمی توان پیدا کرد. اینترنت هم فرصت است، هم تهدیدمحمدمهدی لبیبی، (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی): یک مصداق فناوری را مورد توجه قرار می دهم، استفاده از اینترنت هم یک فرصت است و هم یک تهدید. فرصت از این جهت که دسترسی به انبوهی از اطلاعات که در گذشته ممکن نبود در زمانی کوتاه و براحتی امکان پذیر است اما تهدید است چون روحیه کپی برداری را تقویت می کند و در عین حال افراد نمی توانند اعتبار مطالب را در نظر بگیرند.اما در مجموع اگر سواد رسانه ای در افراد رشد پیدا کند و استفاده از اینترنت هوشمندانه باشد اثری مفید دارد. نمی توان رسانه های آنلاین را در تقابل با رسانه های سنتی قرار داد. هر کدام کاکردهای خاص خود را دارند و در واقع مکمل هم هستند. یک رمان یا یک اثر فلسفی بهتر است در قالب کتاب خوانده شود اما کسب اطلاعات در یک زمینه خاص بهتر است از اینترنت باشد.