مرور پرونده فیلترینگ در سال ۹۲

رویکرد دولت روحانی پیرامون فضای مجازی، در ابتدای فعالیتش کاربران را امیدوار کرده بود و این امیدواری تا بدانجا رسیده بود که صحبت‌هایی مبنی بر رفع فیلتر شدن فیس بوک و دسترسی کاربران دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بدون استفاده از فیلترشکن شنیده می‌شد.
در دولت یازدهم شرایط جور دیگری رقم خورد تا در نیمه دوم سال ۹۲ علاوه بر شبکه‌های اجتماعی، فیلتر شدن اپلیکیشن‌های موبایلی هم مورد توجه مسوولان امر واقع شد.در یک سال گذشته استفاده از نرم‌افزارهای موبایل‌بنیان چت و مکالمه به‌طور گسترده‌ای افزایش یافت، به‌طوریکه اپلیکشین «وی‌چت» با توجه به استقبال گسترده ایرانی‌ها از این شبکه اجتماعی نسخه فارسی آن را ارایه کرد تا کاربران ایرانی وی‌چت بهتر از آن استفاده کنند.استفاده بالقوه از امکاناتی این چنینی مانند وی‌چت، وایبر، واتس‌آپ و غیره امکانات زیادی به کاربران اینترنتی ارایه می‌دهد از قبیل سهولت در تماس‌های متنی، صوتی و تصویری با هزینه‌های بسیار پایین یا حتی رایگان.اما استفاده از این اپلیکیشن‌ها در کشور ما با مشکلاتی نیز همراه بوده است، در این گزارش هرآنچه که در سال ۹۲ فیلتر شد بررسی می‌شود.وی‌چت یک شبکه اجتماعی موبایل‌بنیان است که توسط شرکت tencent چین طراحی و ساخته شده و بیش از ۴۰۰ میلیون کاربر دارد. اواخر آذر ماه، کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای دستور فیلتر کردن شبکه موبایلی وی‌چت را صادر کرد و بر همین اساس مسوولیت این کار بر عهده شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان نهاد دولتی مرتبط قرار داده شد.وی‌چت در شرایطی فیلتر شد که وزیر ارتباطات و مدیر عامل شرکت ارتباطات زیرساخت به انتقاد تلویحی از این تصمیم پرداخته و نظر منفی خود نسبت به این فیلترینگ را ابراز کردند. این اپلیکیشن هنوز هم فیلتر است و از رفع شدن فیلتر آن خبری نیست.وایبر نرم افزار گوشی های تلفن همراه است که به شما اجازه می دهد تا در هر جای دنیا با دوستان خود که Viber بر روی گوشی آن ها نصب شده است، تماس تلفنی و یا اس ام اس رایگان ارسال کنید. هنگام استفاده از وایبر، تماس تلفنی شما به هر کاربر Viber دیگر آزاد است و شما می توانید با هر کاربر وایبر، در هر نقطه از جهان و به صورت کاملا رایگان تماس برقرار کنید و یا فایل بفرستید.وایبر برای اولین بار توسط شرکت اپل و در گوشی‌های آیفون در سال ۲۰۱۰ به منظور رقابت با اسکایپ کار خود را آغاز کرد تاکنون کاربران آن در تمام جهان به بیش از ۲۰۰ میلیون نفر می‌رسند.در تاریخ ۱۳ دی ماه سال جاری اخباری مبنی بر فیلتر شدن اپلیکیشن پیام رسان وایبر (Viber) منتشر شد و چندی بعد از انتشار این خبر، کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه خبر فیلتر شدن وایبر را تکذیب کرد. در حال حاضر هم در استفاده کاربران از وایبر محدودیتی وجود ندارد.لاین نام اپلیکیشن پیام رسانی است که در سال ۲۰۱۱ توسط یک شرکت ژاپنی عرضه شد. در حال حاضر این اپلیکیشن ۲۰۰ میلیون کاربر دارد که از این لحاظ می تواند با اپلیکیشن های WhatsApp و Viber رقابت کند.بیشتر کاربران این اپلیکیشن آسیایی هستند اما در کشورهای امریکای مرکزی و اسپانیا نیز با استقبال بسیار خوبی مواجه بوده است. این اپلیکیشن قابلیت پیام رسانی صوتی نیز دارد.اواخر بهمن ماه سال ۹۲ کاربران در استفاده از این اپلیکیشن با مشکل مواجه شدند و طی اخبار منتشر شده مشخص شد، فیلتر شدن «لاین» شنبه ۲۶ بهمن ماه در جلسه شورای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه بدون رای منفی به تصویب رسیده است.گرچه کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه خبر فیلتر شدن لاین را تکذیب کرد و در حال حاضر هم در استفاده کاربران از لاین محدودیتی وجود ندارد.اینستاگرام اپلیکیشنی است بر روی گوشیهای اسمارت ، ابتدا بر روی آیفون و آی پد پیاده شد و از چندی قبل ، قابل دانلود بر روی گوشیهای اندروییدی نیز شد.شبیه ترین سایت به اینستاگرام از لحاظ نحوه عملیات توییتر است، با این تفاوت که در توییتر شما متن و لینک به اشتراک می گذارید اما در اینستاگرام شما عکسی را با توضیح ویا بدون توضیح به اشتراک می گذارید.شمار کاربران این اپلیکیشن از مرز ۱۵۰ میلیون نفر عبور کرده‌ است. ضمن اینکه اینستاگرام در وبلاگش اعلام کرده است که بیش از ۶۰ درصد از کاربران آن خارج از آمریکا هستند.این اپلیکیشن هشتم دی ماه چند ساعت فیلتر و مجددا رفع فیلتر شد، البته مسوولان مربوطه از دسترس خارج شدن این سرویس را مربوط به نقص فنی دانستند.فیلتر شکن کانادایی سایفون هم در تاریخ ۲۶ بهمن ماه مسدود شده و کماکان نیز از دسترس خارج است. با از کار افتادن این فیلتر شکن امکان دور زدن اپلیکیشن‌های موبایلی مسدود شده هم برای کاربران از بین رفت.
فیلتر شدن سایت‌های خبریعلاوه بر این اپلیکیشن‌ها در سال ۹۲ برخی از سایت‌های خبری هم فیلتر شدند.اواخر مردادماه سال ۹۲ سایت بلاگفا(www.blogfa.com) فیلتر و از دسترس کاربران خارج شد و یک روز بعد این سایت رفع فیلتر شده و در جواب اعتراض مدیر بلاگفا دلیل این محدودیت، اشتباه فنی اعلام شد.در تاریخ ۱۸ دی ماه سایت اعتدالیون با تصمیم کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه فیلتر شد.اواسط بهمن ماه نیز سایت انتخاب به دلیل انتشار نامه دوم زیباکلام به حسین شریعتمداری فیلتر شد. البته ۶ روز بعد در تاریخ ۱۹ بهمن ماه این سایت رفع فیلتر شد.در هرصورت عمل فیلترینگ در دولت یازدهم در حالی اتفاق می‌افتد که وزیر ارشاد و وزیر ارتباطات بارها نظر مخالف خود را در رابطه با این عملکرد اعلام کرده‌اند و از سوی دیگر تمامی صاحبنظران و کارشناسان حوزه هم این نگاه سلبی را نفی کرده اند.به عقیده اخوان بهابادی، دبیر سابق شورای‌عالی فضای مجازی، دولت به دلیل آنکه نمی تواند محتوای غیرمجرمانه را از محتوای مجرمانه و خاص حذف کند ناچار به حذف کل محتوای موجود در فضای شبکه های اجتماعی است.وی معتقد است: زمانی که سایت‌های اینترنتی را فیلتر می کنیم اما ابزارهای فیلترشکن را برای دور زدن سامانه فیلترینگ باز می گذاریم تا کاربران به وفور از فیلترشکن ها استفاده کنند این به معنای مسخره کردن فلسفه فیلترینگ است.در هرحال برخی از جامعه شناسان نیز معتقدند، قابلیت هایی که در فیسبوک و دیگر شبکه های بین المللی است، در شبکه های داخلی نمی تواند وجود داشته باشد. چرا که مسایل گوناگونی برای ارتباط با افراد دیگر کشورها از طریق این شبکه ها مطرح است. مانند شناخت دیگر فرهنگ ها و یا تبادل اطلاعات و سایل روز هر جامعه که در شبکه های داخلی این امر تحقق پیدا نمی کند.
نظرهای موافق و مخالفعلی اکبر جلالی در گفت و گو با خبرنگار ما، ضمن نفی کردن نگاه سلبی دولت به این حوزه معتقد است: در کشور ما موضوع فیلترینگ خیلی پیچیده است. به طور مثال در کشور ما فیس بوک فیلتر است و این در حالی است که اغلب جوانان و نوجوانان ما با استفاده از فیلترشکن به این سایت و بسیاری از سایت‌های دیگر که در حال حاضر در کشور ما به صورت قانونی فیلتر شده است دسترسی دارند.وی ادامه داد: این عمل نوعی لوث شدن قوانین و مقررات است و ارزش قانون را در کشور پایین آورده است که متاسفانه اقدام موثری نیز از سوی مسوولان مبنی بر اینکه بخواهند این مشکل را حل کنند دیده نمی‌شود. مشابه همین وضعیت در مورد دیش‌های ماهواره هم در کشور بارها و بارها مشاهده شده است. چنانکه می‌بینیم قریب به اتفاق مردم در کشور و حتی در روستاهای دورافتاده و در چادر عشایران هم ار ماهواره استفاده می‌کنند و بعضا نسبت به جمع‌آوری دیش‌های اهالی یک کوچه و یا یک خیابان اقدام می‌شود، اقدامات این چنینی علاوه بر اینکه برای کاربران هزینه‌های اضافی به همراه دارد، به نوعی بی ارزش کردن قانون نیز است.تمامی این مخالفت ها در حالی صورت گرفت که دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی در رابطه در رابطه با صحبت های وزیر ارشاد در رابطه با نفی فیلتر شدن سایت‌ها و نرم‌افزارها، گفت: وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای اینکه به دنبال تقویت سرویس‌های داخلی مان باشند و بودجه لازم را برای مرکز رسانه های دیجیتال فراهم کنند، به دنبال این هستند که امکان دسترسی مردم به وی چت و فیس بوک و … فراهم شود که این موضوع در کوتاه مدت و دراز مدت ضررهای جبران ناپذیری را برای ملت ما در بر دارد.عبد الصمد خرم آبادی افزود: معمولا هیچ کشوری اجازه نمی دهد که ارتباط بین شهروندانش در بستر امکانات خارجی انجام شود. من نمی دانم چرا برخی از مسوولان اصرار دارند که شهروندان ما را به سوی سرویس های خارجی سوق دهند. وزارت فرهنگ و ارشاد که مرکز بزرگی تحت عنوان مرکز رسانه های دیجیتال را در اختیار دارد باید تلاش کند که سرویس های داخلی را که شبیه وی چت است تقویت کند تا مردم نیازمند سرویس های خارجی مانند وی چت، وایبر، واتس اپ، تانگو، کوکو و … نباشند.وی همچنین در رابطه با صحبت های وزیر ارشاد مبنی بر رفع فیلتر شدن فیسبوک گفت: آنچه آقای جنتی در مورد رفع فیلتر فیس‌بوک اعلام کرده‌اند آمال و آرزوهای خودشان است و ارتباطی به تصمیمات و برنامه‌های کارگروه ندارد. به نظر من مساله فیس‌بوک خیلی کم‌اهمیت‌تر از آن است که وزیر محترم ارشاد این همه از جایگاه خود برای تبلیغ آن هزینه کند.در هرحال دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه فیلتر کردن فیسبوک را به معنی مخالفت با پدیده شبکه‌های اجتماعی ندانسته و معتقد است: فیس‌بوک تنها شبکه اجتماعی جهان نبوده و یک شبکه در میان انبوهی از شبکه‌های اجتماعی است.این صحبت‌های خرم آبادی بعد از اظهارات علی جنتی، وزیر ارشاد مطرح شد.وی با بیان این که الان در دنیا شبکه های اجتماعی فعال هستند، تصریح کرد: ۷۰۰ میلیون نفر در دنیا عضو فیسبوک هستند که چهار میلیون نفر از این تعداد را ایرانی ها تشکیل می دهند ولی ما آن را محصور کرده ایم.وزیر ارشاد با تاکید بر این که در دولت چنین تفکری وجود ندارد که شبکه های اجتماعی را فیلتر کنیم، اظهار کرد: در کارگروه مصادیق مجرمانه که شش وزیر در آن عضو هستند، درخواست جلسه داده ایم. مباحث را دراین زمینه به تفسیر بیان کرده ایم و اعلام کرده ایم نمی توانیم دور خود احصار بکشیم.به گزارش خبرگزاری دانا وی با اشاره به این که ما باید سعی کنیم از این پدیده بیشترین استفاده را به نفع خود داشته باشیم، گفت: البته این موضوع جزو مواردی است که حل آن نیاز به زمان دارد و با گذشت زمان برطرف می شود.البته محمدعلی اسفنانی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز گویا موافق پدیده فیلترینگ است و اعتقاد دارد: هرجا که مصادیق مجرمانه‌ای در صفحه‌های اجتماعی وجود داشته باشد بدون‌شک شبکه مدنظر باید به وسیله قانون فیلتر شود، البته گاهی این اقدام سریع صورت نمی‌گیرد و در ابتدا ممکن است به تذکرات شفاهی یا مکتوب بینجامد و در صورت آنکه نتیجه‌ای از این تذکرات حاصل نشد، بحث فیلترینگ به اجرا در می‌آید.تصمیم برای انجام این اقدام مثبت است و اگر سیاستی اتخاذ شود تا بتواند بخشی از مصداق مجرمانه را بردارد بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد.در هرحال باید منتظر ماند و دید که آیا اصرار وزرای مربوطه، مسوولان و دولتمردان به رفع فیلتر در فیس بوک و سایر سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی رنگ قانون به خود می بیند، یا اینکه مخالفت‌های مستحکم تری پشت پرده رفع فیلترینگ در کشورمان است.