گزارش‌های شاپرک تحت عنوان گزارش اقتصادی شاپرک، از تیر ماه ۹۴ منتشر می‌شود. پیش از آن گزارشاتی که توسط شرکت‌های PSP و بانک‌ها در مورد شبکه پرداخت کارت ارایه می‌شد، در کنار گزارشات بانک مرکزی که با تأخیر زیاد و نامنظم منتشر می‌شدند، تنها منابع برای اطلاع از وضعیت بانکداری الکترونیک در کشور بود.
بعد از انتشار گزارشات شاپرک که البته طی چند دوره اصلاحات و بهبودهایی را پشت سر گذاشته، به مراتب بلوغ بیشتری را در این آمارها شاهد هستیم. با این وصف، هنوز هم در برخی از آمارها و ارقام منتشر شده در این گزارشات، مسایلی به چشم می‌خورد که لازم است با مداقه بیشتری مورد ازیابی قرار گیرد.
با توجه به این که شاپرک، تمام داده تراکنش‌ها از شرکت‌های PSP پذیرنده تراکنش در سه کانال کارتخوان، موبایل و اینترنت و همچنین داده‌های تراکنشی مربوط به بانک‌های صادرکننده را در سوییچ خود ثبت می‌کند، بنابراین بهترین مرجع برای ارایه گزارش در خصوص شبکه پرداخت است و این مساله باعث شده تا گزارشات این نهاد رگولاتور، از اهمیت بالایی برای مدیران، محققان و تحلیلگران حوزه بانکی، اقتصادی، فناوری و پرداخت الکترونیک برخوردار شود.
بسیاری از مدیران در شرکت‌های PSP همین آمارها را مبنای کار خود قرار داده‌اند و هیات مدیره‌ها و سهامداران نیز بر اساس همین بولتن‌های شاپرک، وضعیت شرکت خود را ارزیابی می‌کنند. بنابراین گزارش اقتصادی شاپرک به مرجعی مهم برای ارزیابی وضعیت شرکت‌های PSP تبدیل شده و به همین دلیل، چنان چه اغتلاط و اطلاعات نادرستی در این گزارش‌ها باشد، حتماً با توجه به اهمیت این گزارش‌ها، اشکالات فراوان و ارزیابی‌های نادرست زیادی را منجر خواهد شد.
ابهام در گزارش خرداد شاپرک
در گزارش خردادماه ۹۸، آماری از سوی شرکت شاپرک در خصوص کارتخوان‌های کم تراکنش و فاقد تراکنش منتشر شد که سوالاتی را برای دنبال کنندگان این گزارش‌ها به وجود آورد. در این گزارش در مورد تعریف کارتخوان‌های کم کار این چنین اشاره شده است: ” از اردیبهشت ۹۷ گذشته مفهوم این نوع کارتخوان‌ها باز تعریف شده و بر این اساس به کارتخوانی کم تراکنش گفته می شود که در یک بازه زمانی دو ماهه متوالی، کمتر از ۶۰ تراکنش مالی در هر ماه داشته باشد و مجموع مبالغ تراکنش های آن در دو ماه متوالی، کمتر از ۲۰ میلیون ریال در هر ماه باشد.
علت ملاک قرار گرفتن بازه زمانی دو ماهه در تعریف ابزار کم تراکنش و فاقد تراکنش مالی، کنترل شرکت ها در نصب جدید کارتخوان‌ها و نیز در بر گرفتن فعالیت فصلی برخی پذیرندگان بنابر ماهیت فعالیت آنها است. ”
همچنین نمودار شکل۱ در این گزارش آورده شده که در آن میزان کارتخوان‌های کم تراکنش در یک سال اخیر نشان داده شده است. موضوع عجیبی که در این آمار منتشر شده، افت ناگهانی سهم کارتخوان‌های کم کار در شبکه شاپرک است. به طوری که آمار نشان می‌دهد در خرداد ماه نسبت به ماه قبل، سهم کارتخوان‌های کم کار و فاقد تراکنش از ۳۳/۲۴ درصد به ۲۶/۱۳ درصد کاهش پیدا کرده است.
این کاهش ۱۱ درصدی در حالی است که تغییرات بین دو ماه متوالی در حد ۲ تا ۳ درصد است. این مساله باعث شده تا چند موضوع در خصوص کارتخوان‌های کم کار و آمار شاپرک قابل ذکر و تامل باشد. اول از همه باید دید که تعریفی که شاپرک برای کارتخوان‌های کم کار ارایه کرده است تا چه حد علمی و قابل اتکا است.
چرا برای کم کار بودن یک دستگاه کارتخوان، آمار دو ماه اخیرش را در نظر می‌گیرند؟ در حالی که این آمار تحت عنوان یک ماه خاص منتشر می‌شود. فرض کنید یک کارتخوان در یک ماه ۶۱ و در ماه دیگر ۱ تراکنش داشته باشد، بنابراین با این تعریف شاپرک، این کارتخوان کم کار نخواهد بود. این تعریف به نفع شرکت‌های PSP است و نسبت به حالتی که آمار عملکرد مبتنی بر یک ماه بود، عملکرد بهتری را از PSP منعکس می‌کند.
مساله دوم، در تغییر ناگهانی این آمار در دو ماه متوالی است. کم شدن ۱۱ درصدی کارتخوان‌های کم کار به این معناست که از ۳/۷ میلیون کارتخوان منصوبه در شبکه پرداخت، ۸۰۰ هزار کارتخوان از حالت کم کار خارج شده‌اند که بسیار بعید است. این شک زمانی تشدید می‌شود که با ملاحظه آمار به تفکیک هر شرکت PSP مشخص می‌شود که تمام شرکت‌های پرداختی حدودا ۸ تا ۱۲ درصد بهبود داشته‌اند و توانسته‌اند این مقدار از کارتخوان‌هایشان را از حالت کم کار خارج کنند، آن هم در مدت یک ماه! با توجه به فیزیکی که در شبکه کارتخوان حاکم است، این موضوع بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد و محل سوال در مورد آمار منتشر شده توسط شاپرک است.
مساله بعدی، تغییر در شاخص و معیار در گزارش شاپرک است. گزارشاتی که مبنای بسیاری ازتحلیل‌هاست، می‌بایست با حداقل تغییر در معیارها و شاخص‌ها تهیه و منتشر شود. مقایسه آمار دو ماه از سال با یکدیگر آن هم با دو شاخص متفاوت، می‌تواند برای مخاطبان گمراه کننده باشد که لازم است این مساله هم توسط شاپرک مورد دقت بیشتر قرار گیرد.
البته در اصل این موضوع که یک نهاد رگولاتور، در فضای غیرشفافی که بین همه ارگان‌های دولتی حاکم است، سعی در انتشار آمار و اطلاعات دارد، جای خوشحالی است ولی به همان اندازه، دقت این گزارشات نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
در خصوص آمار کارتخوان‌های کم کار باید گفت که با توجه به مشکلات ارزی و تحریمی، تهیه دستگاه کارتخوان از خارج از کشور بسیار دشوار و پر هزینه است. لذا وقتی یک شرکت PSP با آمار ۲۰ تا ۳۰ درصد کارتخوان کم کار فعالیت می‌کند، احتمالاً تحت فشار بانک‌ها، سهامداران و هیات مدیره قرار می‌گیرد. بنابراین امیدواریم که شاخص‌ها و نحوه محاسبه آنها به گونه‌ای باشد که منطبق بر واقعیت بوده و تحت فشارهای شرکت‌های PSP، شاخص‌ها تغییر نکند.
در نهایت منتظر آن هستیم اگر شرکت شاپرک در خصوص آمار منتشر شده در خصوص کارتخوان‌های کم کار در خردادماه ۹۸، توضیحی دارد که به شفافیت برداشت مخاطبان از این آمارها کمک می‌کند، این توضیحات را ارایه کنند.
ارسال یک نظر