عضو ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری با تأکید بر اینکه ریزگردها نتیجه عدم استفاده از ظرفیت های علمی است، گفت: مالچ های زیستی می تواند دررفع مشکل ریزگردهاموثر باشد.
نود آی سی تی – فرود شریفی – رئیس اسبق سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و عضو ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری در ریاست جمهوری گفتگویی گفت :*چه راهکار علمی و فناورانه ای برای رفع مشکلات آب و هوای استان خوزستان وجود دارد و چگونه این اعمال راهکار امکان پذیر است؟کشور ما به سبب شرایط جوی و فصلی، مستعد رخداد توفان گرد و غبار است. خشکسالی، فقدان پوشش گیاهی، ناپایداری جوی در صحراهای همجوار و انتقال افقی و قائم ذرات گرد و خاک و تشدید آن بدلیل دخل و تصرف های بی رویه موجب اثرات سوئی بر سلامتی، بهداشت، تولید، ترابری، تشدید آلودگی ها، افزایش مهاجرت و مواردی از این قبیل شده است که همه این ها بخشی از حقیقت است. علیرغم جدی بودن موضوع تلخی ریزگردها که مردم مناطق جنوبی متحمل می شوند و شیرینی استفاده از بحران وقوع ریزگرد که به کام برخی از اشخاص نشسته، بررسی و ارزیابی عملکرد اقدامات انجام شده می تواند مفید باشد. اما در اینجا مجال پرداختن به این موضوع نبوده و راهکار حل بحران فعلی نیز نیست. به راستی چاره چیست؟ آیا باید توپ مشکل را به زمین کشورهای همسایه و ناامنی و عدم ثبات و امنیت در این مناطق شوت کرد و راحت و آرام در لوای همه چیز آرام نشست و رفع تکلیف کرد؟ آیا باید حل مشکلات راحواله به راهکار درازمدت ده ساله و بیشتر کرد و از پاسخگویی بحران حال حاضر طفره رفت. به راستی آیا کنترل ریزگرد راه حل ضربتی قابل لمس در کوتاه مدت ندارد؟ تردیدی نیست که برای حرکت صحیح و رفع معضل قبل از هر چیز باید نقشه راه داشت، اولویت ها را باید شناخت و برنامه عملیاتی داشت، بودجه ریزی نتیجه محور، نظارت و کنترل و ارزیابی و از همه مهمتر حرکت های مردمی، بسیجی و مدیریت جهادی راهگشا را در دستور کار قرار داد. گرچه با اتخاذ روش های یاد شده می توان در کوتاه مدت نیز بر مشکل غلبه کرد، اما مجموعه فعالیت ها نشان از حرکتی کارا و منسجم ندارد.در هیچ یک از محافل مدعی، آثاری از یک طرح جامع و کلان ضربتی و مردمی، که این اقدامات منطقا باید ذیل آن و با اتکا به آن تحقق پیداکنند، مشاهده نمی شود.اکنون سئوال این است که بدون داشتن یک طرح عملیاتی که بر یک نقشه راه استوار شده باشد، می توان انتظار توفیق داشت؟ اگر طرح مشخص وجود دارد، آیا بهتر نیست که اعلام شود و در معرض نقد و اظهار نظر عمومی و مشارکت عملی مردم در تحقق آن قرار گیرد؟ معضل ریزگرد، با چه سرعتی و با تکیه بر کدام منابع و با چه مشخصات مشارکتی و با کدام الگوی آزمایش شده می تواند مرتفع شود؟*راهکار علمی شما به عنوان عضو ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری برای این وضعیت بحرانی چیست؟پدیده وقوع ریزگرد بطور خاص و بیابانزایی بطور عام مقوله ای ملی، فرابخشی و حتی بین المللی است و مهار و کنترل آن در ظرف وظایف یک ستاد و حتی یک وزارتخانه نمی گنجد. مهمترین چالش، فقدان مدیریت هماهنگ کنترل عوامل انسانی بیابانزا است که باید با قانونمند شدن الزام رعایت شاخص ها و معیارهای بیابانزایی توسط تمام دستگاه های دولتی و غیر دولتی و بهره برداران در تمام طرحها و برنامه ها عینیت یابد.*تاکنون ستاد ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری چه کاری برای این مشکل انجام داده است؟ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حد ظرفیتهای موجود با همکاری دانشگاه ها و مراکز پژوهشی داخلی و خارجی مبادرت به تهیه و معرفی مالچ های مختلف و بذر و نهال مناسب، ماسک و فیلتر های انفرادی و اجتماعی و آزمایش کارایی آنها کرده و نتایج آن را در اختیار مسئولان مربوطه قرار داده است. دراقدامات آتی نیز بی تردید ستاد در کنار مجریان امر خواهد بود و متناسب با اقدامات، پشتیببانی لازم را بعمل می آورد.*آیا دولت برای مقابله با ریز گردها و رفع مشکل آب و هوای استان خوزستان از محققان کمک گرفته است؟همواره میان آرمان های بلند و عملیاتی کردن آن و ازمیان برداشتن مشکل، فاصله است که این فاصله تنها با سلاح علم، آگاهی، فناوری، تعامل با محققین و دانشمندان و تلاش شبانه روزی می تواند به حداقل برسد. در واقع می توان اذعان کرد، مشکل در مقابله با بحران ریزگرد کماکان عدم استفاده از ظرفیت های علمی است. زمانی که مشکلات ریشه ای تبیین وشناسایی نشوند اشکال کار بارز نمی شود. زمانی که صورت مسئله به طور صحیح درک نشود راه حل درستی به دست نمی آید و در آن صورت به مسائل حاشیه ای پرداخته می شود که نتیجه آن استمرار روش های غلط و حل نشدن مشکل است. باید اعتراف کرد که ظرفیتهای بیشتری در کشور وجود دارد که در صورت بکارگیری می توان با اتکاء بر آن سریع تر بر مشکل غلبه کرد.*آیا ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طرح یا پروژه ای برای مقابله با ریزگردها دارد؟ایجاد پایداری نسبی اکولوژیکی در مناطق بیابانی بویژه از طریق مقابله با بیابانزایی، کنترل فرسایش بادی و کاهش خسارات ناشی از آنها از اهداف مهمی محسوب می شود که از حدود چهار دهه قبل در اولویت مدیریتی- اجرایی مدیران و برنامه ریزان کشور قرار گرفته است. بدین منظور از سالها قبل بر حسب مقتضیات زمانی و مکانی برنامه های متعددی تدوین و اجرا شده که عمده ترین آنها در چارچوب پنج طرح تحت عناوین طرح کمربند سبز، طرح قرارگاه های بیابانزدایی، طرح جامع مدیریت بیابان و نیز طرح کنترل فرسایش بادی و تثبیت ماسه های روان بوده است. ستاد در زمینه فعالیتهای فیزیک و شیمیایی یا مجموعه فعالیتهایی که در آن جهت حفظ، اصلاح و احیاء عرصه های بیابانی از مواد مختلف مکانیکی، شیمیایی است که در برخی موارد از هر دو استفاده می شود. بعضی از این مواد شامل سرشاخه خشک درختان و درختچه‌ها یا نی و سایر مصالح مشابه جهت احداث بادشکن، مالچ های نفتی، موانع فیزیکی ماسه‌گیر، دیواره های گلی، لاتکس، رزین و انواع قیرجهت تولید مالچهای امولسیون می شود.فعالیتهای بیولوژیک نیز مجموعه اقداماتی است که در راستای اصلاح و احیاء بیومهای مناطق بیابانی و با استفاده از منابع و مصالح بیولوژیک صورت می گیرد. این فعالیتها عموماً بنیادی است و کاربرد آنها در اولویت قرار دارد. بعضی از فعالیتهای بیولوژیک شامل بذرپاشی، بذرکاری، بوته کاری، قلمه کاری، نهالکاری و سایر فعالیتهای مرتبط مانند تولید قلمه، جمع آوری بذر، تولید نهال و مواردی از این دست می شود.فعالیتهای الگویی اجرایی که عبارتست از مجموعه روشها و اقدامات ترویجی هدفمند که جهت تحقق اهداف برنامه مدیریت پایدار مناطق بیابانی با هدف بسترسازی، ظرفیت سازی، توانمندسازی و ارتقاء سطح آگاهی جوامع محلی و نیز تنویر افکار عمومی نسبت به اهداف، سیاستها و برنامه های مدیریت مناطق بیابانی صورت می گیرد برنامه هایی داشته است. از جمله فعالیتها می توان به توانمندسازی جوامع محلی جهت مشارکت همه جانبه در برنامه ریزی و اجرای طرحها و پروژه ها، بسترسازی جهت استفاده از تسهیلات بانکی، حمایت از ایجاد، توسعه و تقویت تشکلهای مردمی مرتبط با موضوع، ارائه، اجرا و تعمیم طرحهای مشارکتی و نیز حمایت از مشارکت جوامع محلی، سازمانهای دولتی و غیردولتی ومواردی از این دست در مقوله بیابانزدایی و کنترل فرسایش بادی اشاره کرد. از جمله اقدامات ستاد در خصوص معضل ریزگردها شامل: شناسایی کانونهای بحرانی داخلی و خارجی ریزگردها حمایت از تولید سه نوع مالچ شامل مالچ پلیمری، بیولوژیک، سلولزی حمایت از تست و ارزیابی حدود ۱۰ نوع مالچ پلیمری، بیولوژیک، سلولزی، امولسیونی، ژلهای در مناطق مختلف کشور شامل کاشان، ورامین، دشت آزادگان خوزستان حمایت از راه اندازی آزمایشگاه مرجع تست، کنترل کیفی و ارتقای کیفی مالچ ها با هدف انجام بررسیهای تکمیلی و استانداردسازی مالچ ها ساخت دستگاه های پرتابل برای مدل کردن حرکت ریزگردها تجهیز ایستگاه های اندازه گیری فرسایش و رسوب برای گزارش و تحلیل کشوری (برای ارائه گزارش های دوره ای سه ماهه به مدت ۳ سال) تجهیز ۳ آزمایشگاه رفرنس در سه دانشگاه کشور در نقاط مختلف برای مسائل مرتبط با ریزگردها توسعه گیاهان مناسب برای حفظ خاک در ۵ استان کشور (۲ استان نیمه خشک و ۳ استان خشک) هماهنگی های اولیه با برخی ستادهای فناوری از جمله نانو برای ساخت نانو فیلترها و ترویج و توسعه آن برای مناطق در معرض خطر برای ایجاد محیط امن برای خانواده و کسب و کار هماهنگی با برخی دانشگاهها و سازمان هواشناسی برای شناسایی قطعی کانون های بحران ریزگردها به صورت غیر مستقیم با دانشگاه های عراق و سوریه جهت تکمیل اطلاعات میدانی*پروژه مالچ پلیمری چقدر می تواند برای ریزگردها کاربرد داشته باشد و این پروژه در چه مرحله ای است؟خشکی و کم آبی به عنوان عارضه عمومی بیابانها، نقش مهمی در ایجاد و گسترش بیابانها و تولید ریزگرد دارد. بارندگی کم و تبخیر و تعرق بالا، امکان تشکیل رودخانه های دائمی و پرآب و همچنین آبخوانهای غنی را بخصوص در بیابانهای داخلی از بین برده و با افزایش جمعیت همان منابع آبی محدود نیز مورد استفاده بی رویه واقع شده و از نظر کمی و کیفی با تنزل شدیدی مواجه شده است.احداث سدهای ذخیره ای اگر چه به جلوگیری از هدر رفت آبهای سطحی و کنترل و بهره‌برداری از آن برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شرب کمک می کند، ولی بعضاً موجبات نابودی پوشش گیاهی، خشکی و کویری شدن تالابها را از یک سو و باتلاقی شدن اراضی حاصلخیز پایاب سدها را از سوی دیگر فراهم می کند. فقط به وسیله طرح گاپ حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب آب سالانه رودخانه های دجله، فرات و اروند رود توسط ترکیه کنترل شده است. از سال ۱۳۸۰ تا امروز تعدد روزهای وقوع ریزگرد از ۶ مورد به بیش از۱۰ برابر رسیده و غلظت آن از حدود ۲۰۰۰ میکروگرم بر متر مکعب به بیش از ۹۳۰۰ میکروگرم بر متر مکعب رسیده است. در سال ۱۳۸۰ سه استان کشور با معضل ریزگرد مواجه بوده اند که بعد از ۵ سال دوبرابر و پس از ده سال معضل به ۱۴ استان گسترش یافته است. طوفانهای بزرگ گرد و غبار به صورت مکرر اتفاق نمی افتد و حتی در صورت وقوع در مسیر، می تواند تقویت و یا تضعیف شود.همانگونه که طوفان های ریزگرد هفته های اخیر نشان داد که منشا و تقویت کننده تعداد قابل توجهی ازریزگرد های متوسط تا کوچک در داخل کشور بوده است، لازم است به طور ضربتی مناطق بحرانی که مساحت آن حدود ۲۰۵ هزار هکتار است در دستور کار قرار گرفته و با مشارکت مردم و داوطلبان و تعیین مجری ملی، مقابله فوری با بحران صورت گیرد.با حمایت ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش محیط زیست معاونت علمی و فناوری، ارزیابی و تست انواع مالچ ها و با غلظتهای مختلف مورد استفاده در تثبیت ماسه های روان و ریزگردها توام با کاشت نهال«تاغ»در منطقه آران و بیدگل به عنوان کانون بحرانی شنهای روان انجام شده که نتایج مثبتی به دست آمده است.مزیت مالچهای زیستی ماندگاری برای استقرار پوشش گیاهی، صرفه اقتصادی، سهولت عملیات اجرا و فرمولاسیون متعدد برای استفاده در انواع کانونهای بحرانی ماسه روان و ریزگردهاست.هزینه مصرف مالچ بیولوژیک در هر هکتار حدود ۸/۵ میلیون تومان گزارش شده است که در مقایسه با مالچ نفتی که لیتری ۲۲۰۰ تومان شده است، ارزانتر است. همچنین امکان پاشش این نوع مالچ به صورت هوایی و با استفاده از هواپیماها تست شده است به طوریکه بهینه سازی نحوه پاشش، نظیر ارتفاع پاشش، سطح و یکنواختی پاشش و نوع و مکانیزم عملکرد نازلهای پاشش نیز مشخص شده است.به دلیل گستردگی کانونهای بحرانی ریزگرد و شن های روان و نیز سرعت پایین عملیات مالچ پاشی زمینی و نیز عدم امکان پاشش زمینی در مناطق غیرقابل دسترس، استفاده از فناوری پاشش مکانیزه در هر مکان که مالچ پاشی لازم تشخیص داده شود، ضروری به نظر می رسد.به طور کلی، هزینه تولید و مصرف انواع مالچهای غیرنفتی تولید شده در کشور در گستره ۵ الی ۲۰ میلیون تومان و با زمان ماندگاری ۲ الی ۶ سال است. در شرایط فعلی خرید مالچ و حمل و پاشش آن حدود ۲۵ میلیون تومان در هکتار هزینه دارد که در مقایسه با کاشت بذر و نهال و نگهداری سه ساله آن که کمتر از ۵ میلیون تومان هزینه دارد، قابلیت رقابت ندارد لذا مصرف مالچ صرفا بعنوان یک اقدام مقدماتی و در عرصه های محدود که هیچ چاره دیگری نباشد قابل توصیه است.چنانکه سطح فناوری ها و یا انبوه سازی به گونه ای ارتقاء یابد که هزینه تولید مالچ و بکارگیری مکانیزه آن به مراتب کمتر شود، بعنوان پوشش تثبیت کننده موقت و کاهنده تبخیر می توان آن را در سطح گسترده تری توصیه کرد.
ارسال یک نظر