نویسنده : رامین جهان‌پیما
برای کسانی که رسانه‌های حوزه فناوری اطلاعات را دنبال می‌کنند، تقریباً روزی نیست که خبری از بلاک‌چین (blockchain) نشنوند و شاهد برگزاری کارگاه، سمینار و یا مصاحبه یکی از مدیران در مورد جادوی بلاک‌چین و قدرت تحول آفرینی آن نباشند. حتی از بلاک‌چین به عنوان تنها راهکار مقابله فناورانه با تحریم‌ها یاد می‌شود. چقدر این ادعاها صحیح است و آیا بلاک‌چین به به‌عنوان یک فناوری نوظهور، ظرفیت چنین کاربردهایی را دارد؟ جایگاه زنجیره بلوک در آینده فناوری‌های مالی و یا سایر حوزه‌ها چقدر خواهد بود؟ و از همه مهم‌تر این همه شوآف و هیاهویی که رسانه‌های تخصصی بالاخص پیرامون بلاک‌چین راه انداخته‌اند، چقدر با ظرفیت‌های واقعی این فناوری هماهنگ است؟
از سال ۲۰۰۹ که ناکاموتو در مقاله خود به معرفی تکنولوژی بلاک‌چین پرداخت، و ارز رمزنگاری شده بیت کوین را بر بستر آن تعریف کرد، به مرور تا سال ۲۰۱۱ بیت بیت‌کوین بسیار پر طرفدار شود و قیمت آن نیز روز به روز افزایش یافت. این اقبال دلایل مختلفی داشت. بیت بیت‌کوین توسط هیچ نهاد دولتی صادر و نظارت نمی‌شود، با پروتکل‌های قوی رمزنگاری محافظت شده و غیرقابل رمزگشایی است. قابل خرید و فروش و حتی استخراج بوده و در عین حال تعدادش محدود است. به همین دلایل بیت کوین به محلی برای سرمایه گذاری تبدیل شد. قیمت این پول مجازی از چند صدم دلار در سال‌های اخیر به چند هزار دلار رسیده است و این جهش قیمت در افزایش واکنش نهادهای نظارتی و بانک‌های مرکزی بی‌تاأثیر نبوده است. واقعیتی دیگر که در مورد بلاک‌چین در ایران باید به آن اشاره کرد، حجم جوسازی‌های رسانه‌ای و تعداد کارگاه‌ها، همایش‌ها و نشست‌ها پیرامون این فناوری است. تب بلاک‌چین فضای فناوری بانکی ایران را آن گونه فرا گرفته که عملاً توجه بخش‌های تحقیق و توسعه بانکی را از مسایل و مشکلات واقعی و کنونی بانک‌ها دور کرده و معطوف به روز‌ترین فناوری‌های جهانی کرده است.
واقعیت بلاک‌چین
تکنولوژی بلاک‌چین یا زنجیره بلوک، در واقع یک دفتر کل توزیع شده است. به به‌صورتی صورتی‌که برای ثبت هر اطلاعات ارزشمندی مانند تراکنش‌های بانکی و یا اطلاعات حساب مشتریان و چیزهایی شبیه آن، به جای آن که یک دفترکل متمرکز و قابل اطمینان برای همه وجود داشته باشد، اطلاعات به صورت توزیع توزیع‌شده ثبت می‌شود؛. یعنی تمام افراد شاهد انجام تمام تراکنش‌ها هستند، بنابراین هر معامله‌ای که مورد توافق اکثریت باشد صلاحیت دارد. یکی از اصلی‌ترین و حتی اولین کاربرد بلاک‌چین، حوزه مالی و تراکنش‌های مالی بوده است. در حوزه تراکنش‌های پرداخت، کیف پول‌های زیادی مبتنی بر بلاک‌چین به وجود آمده‌اند که بیش‌ترین کاربردشان فعلاً برای مبادلات بین بین‌المللی و همچنین تراکنش‌های مشکوک و سیاه است،. به طوری که با همه زیبایی در طراحی شبکه‌های بلاک‌چین، هنوز از نقطه نظر مشتریان ارزش افزوده جدی‌ای ایجاد نشده است. با توجه به فیزیک حاکم بر شبکه زنجیره بلوک انتظار آن می‌رود که این فناوری جایگاه‌های خاصی را بتواند در صنعت پرداخت از آن خود کند.
مثلاً برای مثال، برای انجام تراکنش‌های چند وجهی پیچیده، تراکنش‌هایی با ارزش بالا و یا تراکنش‌های بین بین‌المللی به وسیله یک ارز چند ملیتی و فارغق از رگولاتوری یک کشور خاص. بنابراین ظرفیت‌های بلاک‌چین هرچند خارق العاده ولی محدود است و انتظار آن نمی‌رود که تمام صنعت بانکداری و همه ابزارهای پرداخت را مغلوب کند. شاید شوخی به نظر برسد ولی باید این جمله را جدی گرفت که هنوز سکه ارزان‌ترین روش پرداخت خرد است، وقتی که فروشنده و خریدار در یک مکان باشند!
هیاهوی رسانه رسانه‌ها
در مورد بلاک‌چین صدای رسانه‌ها بسیار بلند است و کاملاً سعی می‌کنند بر موج بلاک‌چین سوار شوند و از این تب به نحو احسنتبه بهترین شکل به نفع منافع خود استفاده کنند. هر هفته سمینار جدید و کارگاه جدیدی برگزار کرده و هر ماه کتابی جدید در این حوزه منتشر می‌کنند. البته گروه‌های تحقیقاتی مانند آن چه در دانشگاه‌های تهران و صنعتی شریف شکل گرفته است، هر از چندگاهی کارگاه‌هایی در این خصوص برگزار می‌کنند که از لحاظ محتوایی و علمی سطح قابل قبولی دارند،. آن هم در یک محیط آکادمیک که بر روی بسیاری از موضوعات غیرعملی‌تر و فانتزی‌تر نیز کارهای تحقیقاتی صورت می‌گیرد. ولی در مورد بانک‌ها و شرکت‌های سهامی که رسالت مشخصی دارند و باید به فکر تولید ثروت باشند، برگزاری و حمایت از رویدادهای کم کم‌محتوا با حضور سخنرانان تکراری و حاشیه‌ای منطقی به نظر نمی‌رسد.
البته برخی از سخنرانان و مدرسان حوزه بلاک‌چین هستند که خود حتی یک خط کد بلاک‌چین هم ننوشته‌اند و صرفا ترجمه‌کننده و بازگو‌کننده سخن دیگران هستند و از همین رو حرف زدن در مورد بلاک‌چین کسب و کارشان است نه خود بلاک‌چین!
یک بام و دو هوای بانک مرکزی
پژوهشکده پولی و بانکی مدت‌‌هاست پیرامون موضوع ارزهای رمزنگاری رمزنگاری‌شده کار تحقیق و توسعه را شروع کرده است. به به‌طور یقین تصمیم‌گیری و تنظیم قانون ابتدا نیاز به شناخت دقیق از یک پدیده دارد که از این رو این اقدام بانک مرکزی قابل تحسین است.
پژوهشکده پولی و بانکی طبق تعریف و انتظاری که از آن می‌رود، نقش بازوی تحقیقاتی و R&D بانک مرکزی را برعهده دارد. یکی از شاخه‌های تحقیقاتی این پژوهشکده، بانکداری الکترونیک است و در همین راستا همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت چند سالی است که برگزار می‌شود و به‌طور مشخصاً می‌توان بهبود مستمر را در نحوه برگزاری و محتوای این همایش دید.
موضوع اصلی امسال هشتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت نیز با عنوان «”انقلاب بلاک‌چین»” انتخاب شده است. به دلیل آنکه این همایش یکی از پر مخاطب‌ترین همایش‌های ایران در حوزه فناوری است و بر خلاف تلکام و الکامپ، بار علمی و محتوایی دارد و فراخوان ارسال مقالات این همایش هر ساله با تعداد زیادی مقالات علمی توسط محققان پاسخ داده می‌شود، لذا به نظر می‌رسد ابعاد مختلف فناوری بلاک‌چین مورد ارزیابی‌های مفیدی قرار گیرد و دانش محققان جدی و دانشگاهی در این حوزه برای مخاطباین عرضه شود. بنابراین انتظار می‌رود که شفاف شفاف‌سازی‌های لازم در مورد ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فناوری بلاک‌چین باعث شود تبلیغات رسانه‌ای و هجوآمیز در این مورد جای خود را به تحلیل‌های علمی و نظری دقیق بدهد. لذا رسالت اصلی پژوهشکده پولی و بانکی و همایشی که برگزار می‌کند نیز همین است.
از سوی دیگر، خبرهای جدیدی نیز از شرکت خدمات انفورماتیک به گوش می‌رسد که وظیفه تولید رمز ارز ملی با پشتوانه ریال را بر عهده دارد و اقدامات مهمی در این راستا انجام داده و به‌زودی عن قریب محصول مبتنی بر زنجیره بلوک را رونمایی خواهد کرد. هر چند امیدواریم یا تحقیق و توسعه در سطح ایجاد محیط‌های تستی و سندباکس بوده و خود بانک مرکزی و نهادهای زیرمجموعه به فکر تجاری‌سازی این محصولات نباشند. یا آن که، آن چنان فضا را باز بگذارند که مزیت‌های رقابتی و جذابیت‌های بیزنسی رمز ارزهای مختلف، زمینه رقابت‌های تجاری را فراآهم آورد، . زیرا شرکت‌ها و فین‌تک‌های بسیاری وجود دارند که محصولات مبتنی بر زنجیره بلوک ارایه کرده‌اند و باید اجازه و فرصت رشد پیدا کنند. در ضمن باید در نظر داشت که تحریم‌های جدید فدرال رزرو شامل ارزهای رمزنگاری رمزنگاری‌شده ایرانی شده است، به مخصوصا اگر بانک مرکزی بخواهد رمزارز ملی (بخوانید حاکمیتی) منتشر کند که احتمالاً سرنوشتی مانند petrocoin ونزئلا داشته باشد!
جمع بندی
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که نباید از بلاک‌چین انتظار معجزات زیادی داشت. رسانه‌های تخصصی و تجاری نیز باید چارچوب این انتظارات را به به‌درستی برای مخاطبان خود ترسیم کنند. از سوی دیگر، در مورد مسایل فناورانه و علمی مانند بلاک‌چین، اگر می‌خواهد مورد مطالعه بانک‌ها قرار گیرد باید در ادارات تحقیقات و هسته‌های R&D بانک مورد ارزیابی و تحقیق باشد. صرف حمایت مالی ازحضور در یک سمینارها و کارگاه، هیچ منفعتی برای بانک‌ها ندارد و دانشی نیز برای آنان انباشته نمی‌کند.
حال آن که وقتی رییس رییس‌کل بانک مرکزی هدف اول خود را کاهش هزینه‌های بانک‌ها و بهبود بانکداری قرار می‌دهد، به نظر می‌رسد کارهای بسیار مهم تری قابل انجام است. اگر نظام‌های پرداخت ما هنوز نتوانسته است یک مدل کارمزد صحیح را در شتاب و شاپرک پیاده کند، اگر هنوز زیرساخت‌های شتاب با فناوری برنامه برنامه‌نویسی ۳۰ سال قبل و با حداقل بهره بهره‌وری و به زور سخت سخت‌افزار قدرتمند سرپاست، اگر هزینه بانک‌ها در کارمزدهای تراکنشی به بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان رسیده است، اگر هنوز باید نگران آن باشیم که شب عید سیستم‌هایمان خارج از سرویس می‌شوند و تراکنش خطا سر به فلک می‌گذارد و اگر هنوز بانک مرکزی با همه حشمت و شوکتش نتوانسته است مدل کسب و کاری تراکنش‌های بانکی را اصلاح کند، باید بدانیم که در کنار تبیبین و سیاست‌های ترندهای جهانی همچون بلاک‌چین که با توجه به فضای شکل گرفته در کشور ضروری به نظر می‌رسید، باید در خصوص راه‌کارهای برون برون‌رفت بانک‌ها از وضعیت بد اقتصادی که گریبان بسیاری از آنها را گرفته نیز نقشه راه داشته باشیم.
امیدواریم با تمرکز همایش بانکداری الکترونیک و سایر همایش‌ها در سال‌های آینده به موضوعات داخلی آن قدر بر این نکات تاأکید شود تا بالاخره سرانجام مدل کارمزد تراکنش‌ها که نقطه عطف درآمد بانک‌ها در تمام دنیا است اصلاح شود.
از طرف دیگر به نظر می‌رسد فعالان بلاک‌چینی و فین‌تکی و سایر جوانانی که حرف زدن در مورد بلاک‌چین را کسب و کار خود کرده‌اند، درک درستی از اولویت‌های صنعت ندارند و یا آنکه ترجیح می‌دهند در مورد چیزهایی صحبت کنند که از طرفی مورد نوازش بانک مرکزی قرار نگیرند و از طرف دیگر خوشایند بانک‌ها برای شل کردن سر کیسه باشد!
البته نوید آن می‌رود با برگزاری مهم‌ترین همایش بانکداری الکترونیکی کشور که امسال محور اصلی خود را انقلاب بلاک‌چین تعیین کرده، این فضاهای کاسب‌کارانه تعطیل شوند و متخصصان امر در این همایش به تمامی زوایای پنهان این فناوری جدید پاسخ دهند.
ارسال یک نظر