ششمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت امسال در حالی برگزار شد که حواشی آن بر اصل همایش می‌چربید. در این همایش موضوعات مهمی از جمله اینکه به گفته مدیران بانک مرکزی قرار است در آینده‌ای نه چندان دور نظام پرداخت کارمزد متحول شود، مطرح شد. اما نکته مهمی که تاکنون نیز به آن به صورت شفاف پاسخی داده نشده، نحوه اجرایی شدن این موضوع است. البته مدیران بانک مرکزی با اشاره به نکاتی از جمله حذف کامل کارمزد پرداختی توسط بانک‌ها و اینکه دیگر در موضوع کارمزد ورود نخواهند کرد و شرکت‌های PSP باید خودشان برای درآمدزایی فکری کنند بخشی از سناریوی در حال نگارش را بیان کردند. البته به نظر می‌رسد آنها با طرح غیر رسمی این نکات سعی در دریافت بازخورد آن در بدنه صنعت پرداخت داشته باشند، چرا که تاکنون نیز در هیچ جایی به صورت رسمی این سناریو را تایید و تکذیب نکرده‌اند. این موضوع موجب شده صنعت پرداخت در روزهای پایانی سال دچار نوعی سرخوردگی شود و تا زمان شفاف نشدن این موضوعات این نگرانی‌ها در بدنه مدیریتی و کارشناسان این صنعت ادامه یابد. به هر روی برای بررسی بیشتر این موضوعات با مدیران شرکت‌های پرداخت الکترونیکی گفت و گو کرده‌ایم که می‌خوانید.
گزارش: زهرا خالقی
بانک‌ها به PSPها لطف نکرده‌اند
مدیرعامل شرکت به‌پرداخت ملت در خصوص احتمال حذف کارمزد پرداختی بانک‌ها برای شرکت‌های پرداخت الکترونیکی گفت: این موضوع را بنده نیز شنیده‌ام، اما اینکه اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد یا اینکه چه زمانی قرار است ابلاغ شود، اطلاع مشخصی از آن ندارم.
رستم شاه‌گشتاسبی با اشاره به اینکه نمی‌توان به یکباره کارمزد پرداختی بانک‌ها را صفر کرد، افزود: قطعا مدیران بانک مرکزی خود می‌دانند که در صورتی هم که قرار باشد به سمت حذف کارمزد از سوی بانک‌ها حرکت کنیم، باید این موضوع به تدریج انجام شود چرا که حذف یکباره درآمد شرکت‌های PSP موجب مشکلات عدیده ای برای آنها خواهد شد.
وی در خصوص این نظر که گفته می‌شود، بانک‌ها با پرداخت کارمزد به شرکت‌های PSP لطف کرده‌اند، گفت: این موضوع به این شکل درست نیست، بهتر است بگوییم بانک‌ها با پرداخت هزینه خدماتی که PSPها به آنها ارایه کرده‌اند موجبات رشد این صنعت را فراهم کرده‌اند و اینگونه نیست که آنها برای هیچ، پولی را به شرکت‌های پرداخت الکترونیکی داده باشند، چرا که خدمات ارایه شده توسط PSPها هزینه‌های سربار زیادی را از روی دوش بانک‌ها برداشته است.
بانک مرکزی آگاهانه دست به تغییر می‌زند
شاه‌گشتاسبی معتقد است ارایه خدمات پرداخت الکترونیکی در کشور به تمام چرخه صنعت از مصرف‌کننده گرفته تا ارایه‌‌دهنده خدمت و سایر بازیگران منافع زیادی را ایجاد کرده است، این در حالی است که اکنون بدون حمل پول نقد شما در هر نقطه‌ای ازکشور می‌توانید از طریق دستگاه‌های کارتخوان اقدام به خرید کنید.
وی با اشاره به اینکه در چرخه پرداخت الکترونیکی، بانک، پذیرنده و دارنده کارت همگی دارای منافعی هستند، گفت: حال که صحبت از تغییر نظام پرداخت کارمزد است، تمامی بازیگران باید به نسبت منافعی که دارند سهم خود را پرداخت کنند و اینکه یکباره تصمیم به حذف کارمزد پرداختی فعلی شود به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست.
مدیرعامل شرکت به‌پرداخت ملت افزود: بعید به نظر می‌رسد بانک مرکزی بدون در نظر گرفتن تبعات ناشی از این تصمیم اقدامی کند و قطعا برای اینکه با کمترین مشکلات این موضوع پیاده‌سازی شود، به تدریج اقداماتی را با هماهنگی شرکت‌های پرداخت الکترونیکی در این زمینه انجام خواهد داد.
وی با اشاره به اینکه بانک مرکزی به عنوان رگولاتور بخشی می‌بایست سیاست‌های مربوط به نحوه تغییرات در نظام پرداخت را تدوین کند، گفت: پیشنهاد ما برای اعمال این تغییرات این است که حتما یک دوره ۲ تا ۳ ساله برای این موضوع در نظر گرفته شود، چرا که اگر قرار باشد به صورت چکشی در این موضوع عمل شود، همانند چند سال پیش دوباره با بن‌بست مواجه خواهیم شد.
گشتاسبی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود ارایه مجوز دریافت کارمزد از پذیرنده‌ها که سال گذشته به شرکت‌های PSP داده شده ولی هیچ کدام از شرکت‌ها اقدام به دریافت کارمزد از پذیرنده‌ها نکرده‌اند، گفت: این موضوع به دلیل هماهنگ نبودن شرکت‌ها بوده چرا که به عنوان مثال اگر قرار بود به‌پرداخت ملت نسبت به دریافت کارمزد اقدام کند، قطعا پذیرنده با حذف کارتخوان ما به سراغ سایر PSPها می‌رفت و این موضوع دلیل اصلی دریافت نکردن کارمزد از سوی PSPها است.
وی با اشاره به پدیده کارمزدخواهی توسط پذیرندگان که توسط برخی از شرکت‌های PSP به آن دامن زده شده، گفت: یکی از مشکلات صنعت پرداخت همین کارها و تخلفات دیگری است که به مرور در آینده گریبان همه را خواهد گرفت و اگر زودتر برای این معضلات چاره‌ای اندیشیده نشود، به زودی شاهد راه‌اندازی جریانی از سوی برخی پذیرندگان خواهیم بود که به جای پرداخت کارمزد نسبت به دریافت کارمزد به عنوان مدعی وارد بازی شوند.
وی تاکید کرد: **دریافت کارمزد از پذیرنده‌ها تنها در شرایطی قابل اجراست که تمامی شرکت‌های PSP از نظر قانونی ملزم به رعایت این موضوع باشند نه اینکه برخی کارمزد که نمی‌گیرند هیچ، کارمزد هم به پذیرندگان بدهند، در این شرایط به هیچ‌وجه نمی‌توان انتظار داشت که واحدهای صنفی برای دریافت خدماتی که برای آنها نیز منافع زیادی در بردارد، کارمزد پرداخت کنند.**
کارمزد بانک‌ها به صورت تدریجی حذف شود
مدیرعامل شرکت پرداخت الکترونیک سامان نیز با اظهار بی‌اطلاعی از سخنان مدیر اداره نظام¬های پرداخت در خصوص احتمال حذف کارمزد پرداختی توسط بانک‌ها، گفت: درباره این موضوع قضاوت نمی¬کنم، اما بدیهی است به این قطعیت همه چیز را نمی¬توان به گردن دیگران انداخت. به هر حال جریانی وجود دارد و یک بیماری وجود داشته که باید به آرامی آن را بهبود داد.
سید ابراهیم حسینی‌نژاد در خصوص سخنان مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی که معتقد است سیستم پرداخت کارمزد فعلی بیمار است و اکنون شرکت‌های PSP به جای اینکه از پذیرنده‌ها کارمزد بگیرند حتی کارمزد نیز به آنها می‌دهند، گفت: حرف¬های ایشان تا حد زیادی درست است و این اتفاقات در بازار رخ داده که رها کردن آن لطمه بزرگی به این صنعت وارد می¬کند، مثلا یک PSP در گذشته سالی یک میلیارد تومان درآمد داشته و در حال حاضر سالی ۲۰ میلیارد تومان درآمد دارد، که به ازای این ۲۰میلیارد تومان نیرو استخدام و شبکه خود را تجهیز کرده‌اند.
وی تاکید کرد در وضعیت فعلی اگر درآمد ۲۰ میلیاردی به ۱۵ میلیارد هم کاهش پیدا کند لطمه زیادی به این شرکت¬ها وارد خواهد شد. به طور مثال در حال حاضر ما در سپ یک هزار و ۵۰۰ نیروی مستقیم و به طور غیر مستقیم ۱۰ هزار نیرو از مجموعه ما پول در می‌آورند و چنانچه این اتفاق بدون برنامه‌ریزی انجام شود بسیاری از شرکت‌ها مجبور به کاهش ۴۰ درصدی نیروهای خود می‌شوند که این موضوع می‌تواند تبعات اجتماعی زیادی به دنبال داشته باشد.
وی افزود: **بانک مرکزی باید مدلی را طراحی کند که به آرامی روش پرداخت کارمزد تغییر کند، به طور مثال برای انجام منطقی چنین فرآیندی می¬توان درآمد ۲۰ میلیاردی PSPها را به ۱۹ میلیارد کاهش داد و این کاهش را به شکلی اصلاح کرد که هزینه از سمت شبکه بانکی به سمت پذیرنده با شیبی آرام منتقل شود.**
وی در ادامه با بیان اینکه دریافت کارمزد از طریق بانک¬ها در طولانی‌مدت منطقی نیست و نیاز به اصلاح دارد، گفت: همانطور که بانک مرکزی در سال‌های گذشته به رشد این صنعت با میانداری خود کمک کرده به همان ترتیب هم توقع می‌رود کمک کند که نظام پرداخت‌های کارمزد به سمت اصلاح حرکت کند. باید به صورت تدریجی با تغییر مکانیزم کارمزد این موضوع را به سمت اصلاح شدن ببرد چرا که به صورت یکباره نمی‌توان این مشکل را حل کرد.
وی با بیان اینکه مجوزهای لازم برای دریافت کارمزد از سوی پذیرندگان وجود دارد، گفت: زمانی که بانک مرکزی مجوزهای لازم برای دریافت کارمزد توسط PSPها را صادر کرد از سوی ما پیشنهادهایی مبنی بر ادامه دریافت کارمزد از برخی از حوزه‌ها مطرح شد که حتی تا آخرین لحظه نیز کارمزد را از آنها دریافت می‌کردیم و اصرار کردیم از بخش‌هایی که امکان دریافت کارمزد وجود دارد این بخش‌ها را حفظ کنیم، ولی این موضوع به دلیل همراهی نکردن تمامی شرکت‌ها مغفول ماند و اکنون درگاه‌های واسط دارند از همین مسیر کارمزد دریافت می‌کنند.
مدیرعامل سپ گفت: **پیشنهاد می‌کنم بانک مرکزی حذف پرداخت کارمزد از سوی بانک¬ها را در پروسه-ای ۳ ساله عملی کند، زیرا PSP¬ها در حال حاضر در شرایطی نیستند که با ارسال یک نامه از سوی بانک مرکزی به کل از بین بروند و یا با ارسال نامه¬ای دیگر وضعیت آنها بهبود پیدا کند. بنابراین باید در شرایط فعلی شرکت‌ها در خصوص دورنمای شش ماه یا یک ساله خود آگاهی داشته باشند و اینکه با روش چکشی مشکلات این بخش قابل حل باشد، امکان‌پذیر نیست و باید به صورت تدریجی این اتفاق بیافتد.**
شاپرک و PSPها عامل پدیده کارمزدخواهی پذیرنده‌ها
حسینی‌نژاد با مقصر دانستن ۱۰۰ درصدی شرکت‌های PSP و شاپرک در شکل‌گیری پدیده کارمزدخواهی از سوی پذیرندگان، گفت: من شخصا به عنوان اولین نفر از همکاران خواهش کردم که یک پروتکل نوشته شود تا جلوی این موضوع گرفته شود که مورد پذیرش قرار نگرفت و شاپرک نیز در این میان با این ادله که ابزار لازم را برای نظارت نداریم و نمی‌توانیم براساس گفته اشخاص اقدام کنیم کاری برای جلوگیری از بزرگ شدن این پدیده نکرد.
حسینی‌نژاد درباره صفر شدن کارمزد بانک¬ها، گفت: در یک بازه بلندمدت ۵ ساله صفر شدن کارمزد پرداختی بانک‌ها کاملا منطقی است؛ روش منطقی حذف کارمزدها این است که مبلغ کارمزد از سمت بانک¬ها در بازه زمانی ۵ ساله به صفر برسد.
وی افزود: در حال حاضر PSPها مانند مخابرات یک صنف قدرتمند به شمار می¬آیند بنابراین همان طور که مخابرات پول خدماتش را از مردم دریافت می¬کند ما نیز باید درآمد خود را از بانک¬ها جدا و هزینه¬ها را از مصرف‌کننده¬ها دریافت کنیم.
وی در ادامه به تشریح وضیعت تورمی در کشور پرداخت و گفت: در کشور با فضای تورمی مواجه هستیم و در این شرایط تورم، انباشت پول برای بانک¬ها توجیه‌پذیر بود و در آن شرایط بانک‌ها به کمک PSPها آمدند تا کارمزد دریافت نکنند، ولی در فضای فعلی در بعضی از کسب و کارها دیگر توجیه اقتصادی ندارد چرا که در زمانی که تورم رو به کاهش است نرخ بهره بانکی و همچنین نرخ تسهیلات هم کاهش پیدا می‌کند که با این روند دیگر توجیه‌پذیر نیست.
حسینی‌نژاد درباره میزان سهم کارمزد¬ها بین پذیرنده¬ها و مردم گفت: هر کدام جای خودشان باید کارمزد خدماتی که دریافت می‌کنند را پرداخت کنند مثلا بنده اعتقادی به اینکه کسی که از طریق کارت نقدی اقدام به خرید می‌کند باید کارمزد پرداخت کند، ندارم، اما اشخاصی که از طریق کارت اعتباری اقدام به خرید می‌کنند طبیعتا باید کارمزد خدماتی که دریافت می‌کنند را بپردازند.
وی درباره دریافت کارمزد ۱۲۰ تومانی برای تمامی پرداخت‌ها که چند سال پیش نیز قرار بود اجرایی شود ولی با مقاومت اصناف روبرو شد و اینکه آیا این منطقی‌تر نیست که برای کارمزدها براساس مبلغ خرید کارمزدها پلکانی دریافت شود، گفت: این یک موضوع بانکی نیست با اینکه همه ما تخصص بانکی داریم، ولی با این حال این مبحث یک موضوع روانشناسی و اجتماعی است که پیچیدگی¬های زیادی دارد. به نظر من باید ترکیبی از آبونمان و کارمزد در نظر گرفته شود یا حتی می¬توان برای شروع با یک آبونمان خیلی کم شروع کرد.
حذف کارمزد باعث ورشکستگی شرکت‌های پرداخت می‌شود
مدیرعامل شرکت اتیک هم درباره حذف پرداخت کارمزد توسط بانک‌ها به شرکت‌های پرداخت الکترونیکی گفت: این موضوع را ما نیز در هفته‌های گذشته شنیده ایم اما به نظر بنده بهتر است رگولاتور در فضای اجرا ورود نکرده و تنها به سیاست‌گذاری فضای کسب و کار بپردازد.
محمد نژادصداقت در خصوص اینکه آیا بانک مرکزی باید برای تعیین سقف و کف کارمزدها ورود کند یا خیر، گفت: **بانک مرکزی به جای تعیین کارمزدها اجازه دهد بخش خصوصی با کمک بانک‌ها نسبت به ایجاد شبکه‌هایی همانند شاپرک و شتاب اقدام کنند، چرا که به دلیل رقابتی نبودن زیرساخت فعلی شاید بتوان گفت که این موضوع نیز خود جای تامل دارد.
اکنون مشخص نیست که آیا بانک مرکزی می‌خواهد کلا کارمزد پرداختی بانک‌ها را به سمتی ببرد که بانک‌ها حتی کارمزد شاپرکی و شتابی نیز پرداخت نکنند، یا اینکه تنها دنبال این هستند که بانک‌ها فقط به شرکت‌های PSP کارمزد پرداخت نکنند.**
وی اظهار کرد: در صورتی که این سناریو پیاده شود نشان‌دهنده این است که بانک مرکزی حاضر به کاهش درآمدهای خود نیست و از سوی دیگر می‌خواهد با حذف کارمزد PSPها مثلا به بانک‌ها کمک کرده باشد. این در حالی است که **اگر بانک مرکزی واقعا به فکر هزینه‌های جاری بانک‌ها است باید با تدوین سیاست‌های جدید فضایی را ایجاد کند که بانک‌ها اجازه شبکه‌سازی مستقل داشته باشند نه اینکه مجبور باشند از طریق شبکه شتاب و شاپرک که انحصار در اختیار بانک مرکزی است تبادلات مالی خود را انجام دهند. **
نژادصداقت با تاکید بر اینکه بانک مرکزی بهتر است در موضوع کارمزدها دخالت نکند، گفت: بهترین شرایط برای تعیین کارمزد شرایط رقابتی در بازار است و تجربه نشان داده که بهترین راه‌حل برای تعیین میزان کارمزد شرایط بازار و بهره‌برداران است.
اگر بانک‌های ما یک بررسی مالی انجام دهند که چه میزان شرکت‌های پرداخت الکترونیکی برای آنها سود یا زیان داشته‌اند به راحتی می‌توان شرایط جدیدی ترسیم کرد که با توجه به فضای کسب و کار موجود یک مدل خوب ارایه شود و هر کسی سهم خدمتی که دریافت می‌کند را پرداخت کند.
او گفت: چنانچه بانک مرکزی صورت‌های مالی بانک‌ها را به دقت مرور کند و موارد زیان و سودهای واهی را در صورت‌های مالی آنها شناسایی کند، در آن صورت بانک‌ها هم به تکاپو می‌افتند که چگونه جلوی زیان و یا سود خود را بگیرند و این موضوع به شکل‌گیری یک بازار رقابتی درست کمک خواهد کرد.
مدیرعامل شرکت اتیک در ادامه به نحوه تقسیم کارمزدها بین پذیرنده‌ها و بانک‌ها اشاره کرد: چون کارت‌های بانکی دست مردم نقدی است، پرداخت هزینه توسط دارنده کارت تا حدودی سنگین و سخت است، البته هرچند با وجود شرایط تورمی در کشور روی حساب‌های نقدی و حساب‌های عادی سود روزشمار داده می‌شود، اما به نظر می‌رسد که به سختی می‌توان از مردم کارمزد دریافت کرد و باید پذیرنده در حال حاضر بیشترین هزینه کارمزد را پرداخت کنند.
نژادصداقت در خصوص پیشنهاد نحوه تقسیم کارمزد میان بانک، پذیرنده و دارنده‌کارت گفت: **شرایط تورمی کشور در تقسیم سهم درصد پرداختی کارمزد بسیار تاثیرگذار است و اگر شرایط فعلی تورم رو به کاهش حرکت کند، بانک‌ها نباید کارمزد پرداخت کنند، اما اگر تورم ۱۰درصد فعلی را در نظر گرفته شود، بانک‌ها باید ۲۰ درصد کارمزد و برای ۸۰ درصد مابقی پذیرندگان ملزم به پرداخت آن شوند.**
وی درباره میزان کارمزد۵۰ تا ۲۵۰ تومانی که بانک‌ها پرداخت می‌کنند، گفت: کارمزد ۵۰ تا ۲۵۰ تومانی در شرایطی منطقی است که بانک‌ها اجاره دستگاه‌های پوز را همچنان پرداخت کنند و در غیر این صورت این مبلغ مقرون به صرفه نیست.
نژادصداقت با تایید بر اینکه برخی از شرکت‌های PSP به موضوع کارمزدخواهی از سوی پذیرندگان دامن زده‌اند، گفت: بعضی از PSPها اقدام به پرداخت مبالغی به پذیرنده‌ها در جهت تشویق استفاده از کارتخوان خود برای افزایش تعداد تراکنش می‌کنند و این بدترین نوع مدل کاری است که به کل صنعت پرداخت کشور ضربه می‌زند.
بانک مرکزی باید سیاست‌گذاری کند
مدیرعامل شرکت پرداخت‌نوین آرین نیز در رابطه با حذف کارمزد توسط بانک‌ها گفت: اگر بانک مرکزی خواهان تغییر نظام فعلی است، ابتدا باید چارچوب‌های آن را تعیین کند، که البته اکنون با توجه به نامشخص بودن مدل احتمالی که بانک مرکزی در نظر گرفته نمی‌توان در خصوص قواعد و اثراتی که می‌تواند این تصمیم برای صنعت پرداخت کشور به دنبال داشته باشد، اظهارنظر کرد.
مهران شریفی افزود: سیاست کلی بانک مرکزی انجام تراکنش‌های مالی بر روی بستر الکترونیکی بوده و تاکنون نیز تمامی تلاش خود را برای سوق دادن پرداخت‌ها به سمت استفاده از این بستر انجام داده چرا که این روش در مقایسه با روش‌های سنتی بسیار کم‌هزینه‌تر است.
PSPها یک بسترالکترونیکی برای خریدهای مردم دایر کردند که خریدهای خود را از طریق آن انجام دهند و برای این بستر ایجاد شده هزینه‌های زیادی شده است. سیاست کلی بانک مرکزی به وجود آوردن این بستر از طریقPSPها است و به همین دلیل به این۱۲ شرکت پرداخت الکترونیکی مجوز ارایه خدمات داده شده است.
وی درباره ایراد در نظام کارمزد کشور گفت: ایراد وارد شده به سیستم کارمزدی کشور کاملا منطقی است، چرا که هدف این است که کارمزدها را پذیرنده پرداخت کند که در حال حاضر به این روش عمل نمی‌شود. ضمن این که نظام کارمزدی کشور با استانداردهای بین‌المللی فاصله زیادی دارد و برای این منظور باید بانک مرکزی سیاست‌گذاری و با تدبیر درست زمینه را برای همگام شدن با استانداردهای جهانی فراهم کند.
وی درباره ورود نکردن بانک مرکزی برای مشخص شدن نظام کارمزدها گفت: **کناره‌گیری بانک مرکزی درست نیست چون سیاست‌گذار پولی کشور بانک مرکزی است و باید با یک سیاست‌گذاری درست این موضوع را هدایت کند. اگرPSP ها به حال خود رها شوند هیچ‌گاه به این اهداف دست پیدا نخواهند کرد.
بنابراین در شرایط فعلی نظام کارمزد ایراداتی وجود دارد که باید اصلاح شود و صحیح نیست که عملکرد بانک‌ها در مقابل PSPها را لطف تعبیر کنیم.**
وی درباره پرداخت کارمزد از سوی پذیرندگان نیز گفت: این سرویس برای پذیرنده‌ها ایجاد شده و پذیرندگان باید هزینه سرویس ارایه‌شده را پرداخت کنند.
روزه سکوت مدیران بانک مرکزی
گفتنی است، خبرنگار عصر ارتباط تلاش خود را برای دریافت پاسخ سوالات مطرح شده در این گزارش از ناصرحکیمی مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی، داوود محمدبیگی مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی و همچنین مدیران شرکت شاپرک انجام داد که تا لحظه نگارش این گزارش هیچ پاسخی از سوی آنها دریافت نشد.
منبع: هفته نامه عصر ارتباط
